Lezen in de Lage Landen

In Lezen in de Lage Landen spreken Vlaamse en Nederlandse neerlandici en boekwetenschappers zich uit over het thema 'lezen' van Middeleeuwen tot heden. Lezen is voor menigeen een dagelijkse activiteit die zo vanzelfsprekend is dat we er nauwelijks nog bij stilstaan of op reflecteren, en dat terwijl de introductie van de digitale cultuur tot belangrijke verschuivingen leidt in ons leesgedrag. De 38 korte bijdragen die in deze bundel zijn verzameld geven in al hun gevarieerdheid - van middeleeuwse handschriften en vroege drukken tot digitale hulpmiddelen en bespiegelingen over de overgang van analoog naar digitaal lezen - een indruk van de hedendaagse stand van het leesonderzoek in de neerlandistiek en boekwetenschap.    

Inhoud: WIM VAN ANROOIJ/PAUL HOFTIJZER, Inleiding   ERIK KWAKKEL, Lezen in de marge. Enkele ontwikkelingen in middeleeuwse boeken   GEERT WARNAR, Hoe lees je een middeleeuwse dialoog?   WYBREN SCHEEPSMA, Leven met de levens van de zusters. Greet Essinks versie van het zusterboek van Diepenveen   FRANS A. JANSSEN, ‘Liever foutloze dan mooie boeken’   ASTRID C. BALSEM, Het vroegste secreetboek van de Antwerpse drukker Hans de Laet   SYLVIA VAN ZANEN, De wereld van het boek in de correspondentie van de plantkundige Carolus Clusius   ED VAN DER VLIST, Leesvoer voor Van Leeuwen. Jan van Houts schoolboeken voor zijn kleinzoon   AD LEERINTVELD, Uitgelezen vrienden. Constantijn Huygens over zijn lezen   PAULA KONING, Belezen dwaasheid   TON HARMSEN, Petrus Burmannus en de lezende vrouwen   JEROEN SALMAN, Lezen in beeld. Prenten door de ogen van kinderen   MARIJKE VAN DER WAL, Leesvoer in den vreemde. Kennis, stichting en vermaak in de late achttiende eeuw   RIET SCHENKEVELD-VAN DER DUSSEN, Goed te lezen, ongelezen, nauwelijks te lezen. Delilles L'Homme des champs vertaald door Brinkman-wed. Van Streek en haar concurrent Bilderdijk   ELLEN KROL, Tussen de regels door lezen. Een explosief pamflet uit 1815   LOUIS PH. SLOOS, De brave jongeling op het veld van Waterloo. Leesboeken over de laatste veldtocht van Napoleon   DICK WELSINK, 'Stalen van geestigen schrijfstijl'. J. Immerzeel Jr. als uitgever en samensteller van bloemlezingen   RICK HONINGS, Een leesbibliotheekhouder op Begraafplaats Groenesteeg. Op zoek naar C.C. van der Hoek   PIERRE DELSAERDT, Veertigduizend boeken op de Antwerpse Grote Markt. De winkelbibliotheek van Henry Ratinckx (1795-1866)   LISA KUITERT, Lezen in de kolonie. Over de betekenis van leesgezelschappen in Nederlands-Indië   MARIEKE VAN DELFT, ‘Op de Koninklijke Bibliotheek, waar ik een boek zocht, was men meer dan beleefd …’   OLF PRAAMSTRA, Het leesgezelschap Verpoozing   PETER VAN ZONNEVELD, Eigen haard is goud waard. Over François HaverSchmidt en de genoegens van het lezen in oude tijdschriften   WIM VAN ANROOIJ, Betsy leest Pierre Loti. Tijdsverloop en actualiteit in Couperus’ Eline Vere   WILLEM VAN DER MOLEN, Indische ABC-boekjes   CLEMENS DE WOLF, 'Zoo’n Duhamel bv. vind ik, literair en menschelijk, een lapzwans’. Iets over het lezen van Franse literatuur in Nederland omstreeks 1930   EEP FRANCKEN, Wat moesten de Zuid-Afrikaantjes lezen? Voorgeskrewe boeke 1938-1955   ANDRÉ BOUWMAN, Jan de Vries en de Bibliotheek der Nederlandse Letteren   OTTO S. LANKHORST, Lezen onder het eten. Voorlezen in kloosterrefters   TON ANBEEK, Hoe God verdween uit de jeugdliteratuur   JOS NIJHOF, Vleugels krijgen. ‘De zwaan’ van Roald Dahl als voorleestekst in de klas   LUDO SIMONS, Het korte leven van uitgeverij De Loze Vink   TON VAN DER WOUDEN, Waar lezen toe leidt. John Donne aan de Amstel   COR VAN BREE, Jezus op weg naar het huis van Jaïrus. Het verhaal van de twee dochters   PAUL HOFTIJZER, Lezen in het Rijksmuseum   ADRIAAN VAN DER WEEL, Lezen na de schermrevolutie   JOSÉ DE KRUIF, De leesmens. De geschiedenis van een ziekte   STEVEN CLAEYSSENS, Als machines beginnen te lezen   KORRIE KOREVAART, Het funeraire boek. Boeken op de laatste rustplaats   Index op persoonsnamen

'Lezen in de Lage Landen [is] een interessante, verzorgde en toegankelijke gelegenheidspublicatie [...] die nieuwsgierig maakt naar diepgaander leesonderzoek, die aantoont hoe vruchtbaar een variant van de Reading Experience Database UK voor de Lage landen zou kunnen zijn en die vooral als eerbetoon aan een veelzijdig boekwetenschapper best mag worden gezien.' Filip De Ceuster in: Spiegel der Letteren 61 (2019) 1, p. 95-97

'Hoe en waarom lezen mensen, en wat voor rol speelt lezen in hun leven - nu en vroeger? Dit is de centrale vraag in de mooi verzorgde bundel Lezen in de Lage Landen. In dit boek nemen 38 Vlaamse en Nederlandse neerlandici en boekwetenschappers ieder een aspect van tien eeuwen leescultuur onder de loep, van leesonderwijs, voorlezen, leeslijsten, lezen van poëzie, leesmeubilair, leesbrillen, leeshonger en leesportefeuilles tot actuele onderwerpen als ontlezing en lezen van het scherm.' Raymond Noë in: Onze Taal (2018) 2/3, p. 34

'Al lijken sommige bijdragen slechts te focussen op details, door de grote diversiteit aan onderwerpen en benaderingen biedt het boek als geheel een verrassend breed palet van lezers en lezen door de eeuwen heen. Het boek is mooi uitgegeven met 23 kleurenillustraties. Bovendien heeft elke bijdrage ook één of meer zwart-witillustraties, zodat het boek over lezen ook heel wat fraais biedt voor het kijken.' Hubert Meeus in: Neerlandia 122 (2018) 3, p. 47

'Kortom, de bundel Lezen in de Lage Landen is met recht heel divers te noemen. De gemiddelde omvang van ongeveer vier bladzijden tekst per artikel zorgt er helaas wel voor dat de meeste bijdragen blijven steken in korte stukken van wisselende kwaliteit. Zonder veel ruimte voor diepgang blijft het in dit Festschrift bij toevallige anekdotische vondsten, observaties en signaleringen. Niet dat dit negatief is: juist een breed en lastig grijpbaar onderwerp als leescultuur leent zich goed voor anekdotisch materiaal, teruggevonden in correspondentie, marginalia, egodocumenten of op prenten. Toch bekruipt de lezer keer op keer het gevoel dat je meer wilt.' Rindert Jagersma in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 41 (2018) 1, p. 88-89

'[...] de verzameling artikelen is door haar veelzijdigheid aantrekkelijk voor een veel bredere groep lezers. Zelfs voor diegenen die niét van lezen houden.' I.K. van Engelshoven in: Boekman 115 (2018), p. 59-60

'De teksten zijn zeer divers qua onderwerp, maar gespecialiseerd in de uitwerking. Rode draad is lezen en leescultuur in de breedste zin van het woord. De teksten gaan bijvoorbeeld over marges bij handschriften, zusterboeken, secreetboeken, pamfletten over Napoleon, schoolboeken, lees- en winkelbibliotheken, leesgezelschappen (in Nederlands-Indië), uitgeverijen, schrijvers, voorlezen (in de klas en in refters van kloosters) of lezen na de schermrevolutie.' Annemiek Buijs voor NBD Biblion, februari 2018

'Hoe en waarom lezen mensen, en wat voor rol speelt lezen in hun leven – nu en vroeger? Dat is de centrale vraag in de mooi verzorgde bundel Lezen in de Lage Landen. In dit boek nemen 38 Vlaamse en Nederlandse neerlandici en boekwetenschappers ieder een aspect van tien eeuwen leescultuur onder de loep, van leesonderwijs, voorlezen, leeslijsten, lezen van poëzie, leesmeubilair, leesbrillen, leeshonger en leesportefeuilles tot actuele onderwerpen als ontlezing en lezen van het scherm.' Raymond Noë in: Onze Taal (2018) 2/3, p. 34

'De bijdragen, die chronologisch geordend zijn, zijn zeer divers, en strekken ván krabbels in de kantlijn bij middeleeuwse geschriften tót de impact van de "schermrevolutie" op onze manier van lezen in het digitale tijdperk, en ván de allerindividueelste leeservaring tót "text mining", het geautomatiseerd doorzoeken van grote tekstcorpora. Deze voorbeelden geven al aan dat Lezen in de Lage Landen zowel een beeld geeft van de ontwikkeling van het lezen door de eeuwen heen als van de ontwikkeling van de boekwetenschap in al zijn benaderingswijzen. Zoals dat gaat bij een album amicorum, presenteren de schrijvers allemaal slechts een flard van hun lopende onderzoek: een leuke anekdote; een markant gegeven; een paar krenten uit de pap. Vaak wordt er gereflecteerd op de mogelijkheden van een methode of worden er suggesties gedaan voor verder onderzoek. Een geheel wil het niet worden, een alles omvattende conclusie valt niet te trekken. [...] Lezen in de Lage Landen is uiterst verzorgd uitgegeven en bevat een schat aan wetenswaardigheden en tot nadenken stemmende overwegingen. Voor zover het boek iets onbevredigends aankleeft, is het dat je over elk onderwerp méér te weten zou willen komen. Maar dat is eigenlijk een compliment.' Ingrid Glorie op: Voertaal.nl, 23 januari 2018.