Van Constantijntje tot Tonio

Al in de vroegmoderne tijd wist Joost van den Vondel zijn publiek diep te raken met het gedicht over zijn overleden zoontje Constantijntje. Ook in de negentiende eeuw uitten vele dichters het verdriet om hun gestorven kinderen in hun werk, zoals Willem Bilderdijk, Hendrik Tollens en François HaverSchmidt. Recentelijk is er een ware hausse aan 'dodekindliteratuur'. Denk maar eens aan Schaduwkind van P.F. Thomése, Contrapunt van Anna Enquist en Tonio van A.F.Th. van der Heijden. Ook in de jeugdliteratuur komt het thema voor. Deze bundel sluit aan bij de huidige internationale belangstelling voor representations of childhood death in kunst en literatuur. Er wordt ingegaan op de achtergrond van deze literatuur en het effect ervan op lezers. Als geheel biedt deze bundel een overzicht van hoe het dode kind in de loop der tijd is gerepresenteerd in de Nederlandse literatuur, vanaf de middeleeuwen tot nu.    

Inhoud: RICK HONINGS/TIM VERGEER, Van Constantijntje tot Tonio. Bij wijze van inleiding   Middeleeuwen en Vroegmoderne tijd: LUDO JONGEN, 'Mijn herte ontsinct mi'. Dode kinderen in Middelnederlandse teksten   OLGA VAN MARION, Is God een krokodil? Vondel, 'Constantijntje' en de predestinatieleer   TIM VERGEER, 'De nasmart van mijn daden’. Rouwverwerking bij een dochteroffer in Vondels Jeptha   RIETJE VAN VLIET, 'Komt, juichen wij op Santjes graf!' Troost en berusting bij de dood van een kind   Negentiende eeuw: RICK HONINGS, De carrousel van de dood. Willem Bilderdijk en zijn overleden kinderen   LOTTE JENSEN, 'Treuren wil ik, eenzaam dwalen'. Hendrik Tollens over de dood van zijn dochtertjes   TON VAN DER WOUDEN, 'In een vuile sloot had Hij hem gesmoord'. 'Mijn broertje' van François HaverSchmidt   JACQUELINE BEL, 'Het was een zwak wurm'. Kindersterfte in de naturalistische literatuur   Twintigste eeuw: JAAP GOEDEGEBUURE, Rouwverwerking, verheerlijking, zelfportret. Paul’s ontwaken van Frederik van Eeden   ANIKÓ DARÓCZI, 'Hij hield mij vast, niet ik hem'. M. Vasalis, van rouwklacht tot triptychon   MAAIKE MEIJER, Van Bedelmeisje tot Ketelbinkie. De dood van het kind in het levenslied   ONNO BLOM, Het meisje en de dood. Jan Wolkers en Een roos van vlees   EVA ROVERS, Hoe Boudewijntje Micky werd. Verdichting en waarheid in Büchs De kleine blonde dood   Eenentwintigste eeuw: HELMA VAN LIEROP-DEBRAUWER, De onschuld voorbij? Dode kinderen in jeugdboeken   ESTHER OP DE BEEK, De mannelijke criticus als gevoelsmens. Emoties in de beoordeling van Hier is de tijd van Esther Jansma   KLAAS LA ROI, Rouwen, alleen voor vrouwen? Gender in het werk en de beoordeling van Anna Enquist   ANNE DAN DEN DOOL, De plaats van 'het grote nakaarten'. De stem van het dode kind in Malva van Hagar Peeters   SANDER BAX, 'Ik was de schuldige'. Het publieke gesprek over A.F.Th. van der Heijdens Tonio   Epiloog: FRANS-WILLEM KORSTEN, Het poëtische en proto-traumatische in het verlies van een kind. Van stoïsche beslotenheid naar mediale exuberantie

'De oudere literatuur in dit genre staat nogal ver van ons af doordat de religieuze beleving niet meer de onze is. De meer recente boeken vertolken meer ons levensgevoel. M.n. Tonio heeft een groot lezerspubliek gevonden en veel reacties opgeroepen. Een interessant boek!' Evert van der Veen via: 'Boekrecensies' op linkedin.nl, mei 2019

'De bundel, hoewel overwegend gericht op teksten van canonieke auteurs [...], heeft een ruime selectie aan werken tot onderwerp, waardoor de lezer een weids perspectief aangereikt krijgt. In de afzonderlijke hoofdstukken wordt vaak ingezoomd op één tekst [...] of een deel van het oeuvre van één auteur (Bilderdijk, Enquist), soms ook gekozen voor een bredere blik op een periode (middeleeuwen), stroming (naturalisme) of genre (jeugdliteratuur; het levenslied). Die laatste bijdragen maken overigens nieuwsgierig naar de representatie van de kinderdood in nog weer andere genres, zoals streekroman, sciencefiction, of hedendaagse christelijke literatuur. [...] Het spreken over de kinderdood stopt – zo wordt duidelijk – om die reden nooit; het is een verdienste dat de bundel een aantal voorbeelden van dit spreken op overtuigende wijze presenteert en van nadere duiding voorziet.' Wouter Schrover via: TNTL Platform Boekbeoordelingen (jaargang 134, 2018)

'Deze bundel is een aangrijpende papieren gedenkzuil voor het leed dat de dood van kinderen veroorzaakt en dat door schrijvers en dichters in de loop der eeuwen is verwoord.' Wim Cappers in: Terebinth (2018) 3, p. 22

'Sluit aan op de grote belangstelling die dit soort literatuur momenteel bij het grote publiek heeft.' Wim Fievez voor: NBD Biblion, 15 augustus 2018

'De afgelopen jaren kwamen opvallend veel romans uit waarin het overlijden van een kind centraal staat, zoals Contrapunt van Anna Enquist en Tonio van A.F.Th. van der Heijden. Dit dramatische onderwerp staat internationaal ook in de belangstelling. In 2000 verscheen Representations of Childhood Death, een bundel over kinderdood in de Angelsaksische literatuur. Van Marion, Honings en Vergeer vonden dat het Nederlandse taalgebied ook zo’n overzichtswerk, vanaf de middeleeuwen tot nu, verdiende. [...] De besproken romans en gedichten zijn in hoge mate een afspiegeling van hun tijd, stelt Vergeer. Nog tot in de negentiende eeuw stierf een kwart van de kinderen voor de vijfde verjaardag. Dat wil niet zeggen dat het verdriet in het verleden veel minder was, maar de dood van een kind was wel minder uitzonderlijk. [...] Hoe komt het dit bijzondere genre tegenwoordig zo populair is onder lezers? Van Marion: "Dat is niet alleen nu zo. François Haverschmidt trok in de tweede helft van de negentiende eeuw al volle zalen met zijn hartverscheurende verhaal 'Mijn broertje'. Deze verhalen bevatten weliswaar horror, maar angst en verdriet hebben ook een grote aantrekkingskracht."' LvP via: Universiteit Leiden online, 24 april 2018

Er verscheen een interview met Tim Vergeer over de noodzaak van en resultaten van het onderzoek naar dodekindliteratuur in het Leids Universitair weekblad Mare 41 (2018) 26

Samenstellers Rick Honings en Olga van Marion waren op 29 april 2018 te gast in het radioprogramma OVT. Dit gesprek is terug te luisteren op de website van de VPRO. 'Bilderdijk verloor tien kinderen, maar ging pas kapot toen zijn zoon Julius overleed':

Een interview met Rick Honings - mét Vondels voorgedragen gedicht 'Kinder-lijck' door Olga van Marion - is terug te lezen in Trouw de Verdieping. 'In de taal geef je je overleden kind weer kans om te spreken'

Op 4 mei waren Olga van Marion en Tim Vergeer te gast bij radioprogramma EenVandaag. Het interview is terug te luisteren op de website van EenVandaag.

Ook besproken op: deleesclubvanalles.nl, 20 juni 2018.