Schokkende boeken!

Schokkende boeken zijn van alle tijden. Of ze nu pornografisch, bizar, racistisch, staatsgevaarlijk of godslasterlijk werden genoemd - in de loop der eeuwen hebben heel wat boeken voor beroering gezorgd in het literaire, politieke en maatschappelijke leven. Reinaert en zijn homoseksuele neigingen zorgden al voor ophef in de middeleeuwen. Dat gold eveneens voor staatsgevaarlijk drama uit de zeventiende eeuw en godslasterlijke gedichten uit de achttiende eeuw. Ook in de negentiende en twintigste eeuw verschenen tal van politiek incorrecte, xenofobe, pornografische en in andere opzichten extreme werken. Schokkende boeken! biedt een overzicht van werken uit de Nederlandse literatuur die in hun tijd als schokkend werden ervaren, en dat nog altijd zijn. Volgens drie thema's worden deze besproken: het lichaam, de geest en de vorm. Zo ontstaat een eerste overzicht door de tijd heen, vanaf de middeleeuwen tot nu.    

Inhoud: Inleiding  
Lichaam: Joost van Driel, Het plezier van de ondeugd. Lief en leed in Willems Van den Vos Reynaerde   Olga van Marion, Borsten van Cupido en lippen van Rozemond. De erotische sonnetten van pastoor Justus de Harduwijn   Nina Geerdink, Het vraagstuk van een wraakstuk. Jan Vos’ Aran en Titus (1641)   René van Stipriaan, Jagen op kleuters. Matthijs van der Merwedes mintriomfen   Marita Mathijsen, Klaasje Zevenster: vergif of voorbehoedmiddel? Discussies over de zedelijkheid van Jacob van Lenneps laatste roman   Maaike Meijer, Anna Blamans Eenzaam avontuur. De mainstreaming van lesbische thema’s   Katharina Hupe/Ralf Grüttemeier, Vier maanden gevangenis voor de Drievuldigheid bloot. Hugo Claus’ toneelstuk Masscheroen (1968)   Christiaan Weijts, Moeten we Boon verbranden? Over de gevaarlijke pornografie van Mieke Maaike’s Obscene Jeugd   Jan Konst, ‘Een atmosfeer van veilige beslotenheid’. Over De keisnijder van Fichtenwald (1976) van Louis Ferron   Edwin Praat, ‘Inferieure kokosnotenplukkers’. Reves Bezorgde ouders en het reservaat van defictie   Jaap Grave, ‘Giftige maar schitterende bloemen aan de nacht ontbloeiend’. De verboden tuin van Wessel te Gussinklo   Max van Duijn, Het laatste stukje vlees doorknippen. Schaamstreekgeweld in Yves Petry’s De maagd Marino  
Geest: Johan Oosterman, Een gevaarlijk spel van Antonis de Roovere: werkelijkheid of projectie?   Judith Keßler, Highway to hell. De opruiende refreinen van Anna Bijns   Marc van Oostendorp, Verwarring baren en onverstaanbaar spreken. Adriaan Koerbagh tegen de elite   Helmer Helmers, De Betoverde Weereld (1691) en de bekkeriaanse oorlog. Hoe een theologisch conflict tot een zeventiende-eeuwse mediarel leidde   Peter Altena, ‘Gena! Gena! Gena!’ Over de spotbiecht ‘Aan Godt’ (1784) van Pieter Vreede   Marleen de Vries, Het gevaar van Kant. Paulus van Hemert en zijn Magazyn voor de critische wijsgeerte   Lotte Jensen, ‘Gij, schuim der dwingelanden!’ Polydorus (1813) van Samuel Iperuszoon Wiselius   Lisa Kuitert, Vestdijk als auteur van een ‘schokkend’ oeuvre. Else Böhler, Duits dienstmeisje (1935)   Frans Blom, Erfgoed in de strijd. De Blauwe Schuit (1940-1945) van Hendrik Nicolaas Werkman   Elsbeth Etty, ‘Dan komen wij – wij durven jullie haten!’ George Kettmanns ‘De wijze katers’ – schoolvoorbeeld van fascistische poëzie   Frans Willem Korsten, Verdrongen waarheden en literatuur als aanval op de samenleving. W.F. Hermans, Ik heb altijd gelijk   Yra van Dijk, ‘De barbaren zijn wij’. Over Gstaad 95-98 van Arnon Grunberg  
Vorm: Wim van Anrooij, Meervoudige teksten. Talige spelvormen in middeleeuwen en vroegmoderne tijd   Rick Honings, De pestilentie te Katwijk van Aarnout Drost. Een raadselachtig romanexperiment   Jaap Goedegebuure, Extatisch gestamel of bombastische onzin? Over Herman Gorters aanstootgevende Verzen   Lars Bernaerts, De schok van de vorm. Experimentele procedures in het proza van drie Vlaamse schrijvers   Sander Bax, Schrijven in fragmenten. Jacques Firmin Vogelaar, Kaleidiafragmenten (1970)   Sven Vitse, Prometheus vermoord. Peter Verhelst blikt terug op een eeuw van geweld   Jos Joosten, Schelden doet geen pijn. Over I.L. Pfeijffers Het grote baggerboek   Stine Jensen, De meest gehate vrouw van België. Over Kristien Hemmerechts’ De vrouw die de honden te eten gaf  
Over de auteurs

'De artikelen zijn onderverdeeld over drie thema's, 'Lichaam', 'Geest' en 'Vorm', die niet helemaal overlappen met de drie soorten grenzen die een schokkend kan overschrijden. [...] Een positief aspect van deze verdeling is dat de chronologie een paar keer doorbroken wordt. Binnen de categorieën zijn de besproken werken weliswaar chronologisch geordend, maar door deze thematische driedeling staan niet langer alle middeleeuwse werken bij elkaar aan het begin en alle moderne werken bij elkaar aan het eind. Dat zorgt voor een prettige afwisseling van historische periodes en contexten.' Marc van Zoggel voor: BMGN 131 (2016) 3, review 50

'Schokkende boeken! is een interessante staalkaart van Nederlandse cultuurgeschiedenis.' In: Boekenpost 23 (2015) 137, p. 29

'De keuze voor een spreiding van de gekozen boeken over een lange periode en voor een afwisseling van canonieke en niet-canonieke schrijvers heeft geresulteerd in een rijk geschakeerd geheel, waarin waarschijnlijk ook lezers die goed thuis zijn in de Nederlandse literatuur nog verrassende ontdekkingen kunnen doen. De bundel maakt goed zichtbaar dat de grenzen tussen moraal, literatuur en esthetiek in de loop van de tijd vaak veranderd zijn en dat de morele grenzen van het betamelijke constant in beweging zijn. Wat ooit felle reacties opriep, wordt nu vaak onverschillig terzijde gelegd. Maar het tegengestelde kan ook voorkomen: volgens Nina Geerdink kreeg Jan Vos' Aran en Titus (1641) bijvoorbeeld pas decennia na de eerste opvoering het predicaat "choquerend". Tegelijkertijd wordt echter ook duidelijk dat er constanten zijn in wat lezers als schokkend ervaren: boeken die seksuele handelingen met of geweld tegen kinderen beschrijven roepen bijvoorbeeld nog steeds heftige reacties op. Dit is zeker het geval wanneer de auteur geen moreel oordeel velt over het gedrag van de personages.' Helwi Blom in: Vooys 33 (2015) 1, p. 88-92

'Het aardige van Schokkende boeken! is dat de auteurs, onder wie grote namen uit de Neerlandistiek, begrijpelijk maken waarom het betreffende boek bij verschijnen zoveel commotie veroorzaakte. Soms kwam dat door de erotiek in het boek, soms door de ideeën die erin werden verkondigd, soms door de afwijkende vorm. [...] voor liefhebbers van de Nederlandse literatuur een interessante uitgave.' Op: www.boekennieuws.nl januari 2015; 'Een heldere inleiding begeleidt de artikelen van acht à tien pagina's van meer dan dertig auteurs.' Nel van der Heijden-Rogier voor: NBD Biblion 06-11-2014

Elke woensdag is er bij Radio EenVandaag een onderzoeker van de Jonge Akademie te gast om te vertellen over het spannendste wetenschappelijke nieuws uit laboratorium en universiteit. Op 13 augustus 2014 vertelde Lotte Jensen in de uitzending van Wetenschap op woensdag over Schokkende Boeken. U kunt hier de uitzending terugluisteren. Zaterdag 23 augustus is in het radioprograma Taalstaat op radio 1 ook aandacht besteed aan deze bundel

Tevens gesignaleerd in: de Volkskrant 23-8-2014; Mare 38 (2014) 1. Verder gesignaleerd in: Nederlands Dagblad/Gulliver 23-01-2015, p. 14; Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 38 (2015) 1, p. 100; en op www.tntl.nl/boekbeoordelingen 27-10-2014.