Atomisme en individualisme

Met de Nobelprijswinnaars J.D. van der Waals en P. Zeeman in haar gelederen bevond de Amsterdamse natuurkunde zich in het brandpunt van de zogenaamde 'Tweede Gouden Eeuw', de bloeiperiode van de Nederlandse natuurwetenschap in de decennia rond 1900. Atomisme en individualisme geeft een veelzijdig beeld van de couleur locale van de Amsterdamse natuurkunde, met haar kenmerkende individualisme, haar markante hoogleraren en de vaak onvoorspelbare handelingen van het gemeentelijke universiteitsbestuur. De analyse van het fysische onderzoek toont dat dit ook typische 'Amsterdamse' kenmerken vertoont. Het 'milde regentje' van Nobelprijzen voor Nederlanders begin twintigste eeuw was duidelijk niet te danken aan goede onderzoeksomstandigheden. Voor de universiteitsbestuurders was de natuurkunde een tamelijk onbeduidend onderwijsvak. Toen de waardering vanaf de eeuwwisseling toenam - om tijdens het interbellum tot ongekende hoogten te stijgen - kwamen ook de middelen los om hoogwaardige onderzoeksfaciliteiten te creëren. Paradoxaal genoeg werden de prestaties juist minder baanbrekend.