Een brandpunt van geleerdheid in de hoofdstad

Aan de geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam is de laatste jaren weinig aandacht besteed. Dat is te betreuren, omdat juist deze instelling een buitengewoon boeiende ontwikkeling heeft doorgemaakt. Het Atheneum Illustre, opgericht in 1632, had de fakkel der wetenschap lang brandend weten te houden, maar in de loop van de negentiende eeuw leek deze toch langzaam maar zeker uit te doven. De stad Amsterdam beschouwde een instelling voor wetenschappelijk onderwijs echter als onmisbaar onderdeel van het maatschappelijk en cultureel leven van de hoofdstad. Met een aanzienlijke krachtsinspanning werd dan ook het onderwijsaanbod verbreed en het peil sterk verbeterd. Op grond daarvan bleek de wetgever in 1876 bereid te zijn de gemeenteraad de bevoegdheid te geven om de instelling te verheffen tot Universiteit van Amsterdam. Daarna trad een hoogstopmerkelijke bloeiperiode in van ongeveer een halve eeuw, die in deze uitgave nader belicht wordt. Daartoe werd gekozen voor een biografische invalshoek, waarbij gestreefd werd naar een zekere spreiding over verschillende disciplines. De selectie van de te beschrijven geleerden, waaraan een zeker element van willekeur natuurlijk niet ontbreekt, werd echter in hoofdzaak bepaald door de mate waarin zij van belang zijn geweest op hun wetenschapsterrein en beperkt door de beschikbaarheid van bronnenmateriaal en auteurs. Door middel van deze levensschetsen wordt een beeld geboden van de zeer uiteenlopende veranderingen in het universtaire leven rond de eeuwwisseling, die zich nergens zo krachtig voordeden als in Amsterdam. Voorafgaand aan de verschillende bijdragen wordt in een inleidend artikel nader ingegaan op een aantal aspecten van de meer algemene ontwikkelingen en de wijze waarop deze zich specifiek in Amsterdam voltrokken.