‘Het humanitaire moment'

Overal in Europa signaleerden intellectuelen na de Eerste Wereldoorlog een diepgaande beschavingscrisis en droomden van een culturele regeneratie. In Nederland speelde de non-conformistische, cultuurkritische 'humanitaire beweging' een voortrekkersrol bij deze Europese culturele heroriëntatie. De aanhangers van deze beweging - religieus-socialisten en religieus-anarchisten, Dostojevski-vereerders, levensfilosofiebeoefenaars, neohegelianen en talrijke andere anti-rationalistische wereldverbeteraars en religieuze zoekers - gingen te rade bij schrijvers en filosofen als Oswald Spengler, Julien Benda, Romain Rolland en Thomas Mann. In de jaren dertig bekoelde de hooggestemde vernieuwingsdrang sterk vanwege de opmars van het fascisme en nazisme. Deze confronteerde de Nederlandse 'humanitair-idealisten' met de weerloosheid van hun geestelijk-religieuze, humanistische idealen en met de schaduwzijde van het eigen utopische verlangen naar een regeneratie van de Europese cultuur. Deze studie schenkt zowel aandacht aan de wisselwerking tussen cultuurkritiek en politiek, als aan de grensoverschrijdende contacten van de humanitair-idealisten en hun blauwdrukken voor een 'nieuwe cultuur'.