Synode over gewetensvrijheid

1582 – een rampjaar. De Nederlanden zijn in opstand tegen hun landsheer, Filips II. Militair staat het er beroerd voor. De opstandelingen verliezen terrein en ruziën onderling. In Holland nemen de gereformeerden een bevoorrechte positie in. Andere gelovigen lijden daaronder. Maar niet iedereen neemt de gereformeerde machtsaanspraak voor lief. In het verzet hiertegen neemt D.V. Coornhert (1522-1590) een prominente plaats in. Hij verwijt de gereformeerden dat zij de Hollandse magistraten aanzetten tot een repressieve godsdienstpolitiek. Volgens hem is gewetensvrijheid zonder godsdienstvrijheid toegedekte gewetensdwang. Mensen dienen vrij te zijn om hun geloof uit te dragen. Het eigentijdse debat, meent hij, draait angstvallig om de hete brij heen. In zijn Synode over gewetensvrijheid (1582) laat hij zien hoe het wel moet. In dit fictieve, fraai geënsceneerde verslag van een kerkvergadering laat hij zien dat de ‘ouden’ (katholieken) en de ‘jongen’ (lutheranen en gereformeerden) dezelfde volstrekt ondeugdelijke argumenten gebruiken om de eigen machtspositie te verdedigen. Tenslotte raakt de gereformeerde deelnemer overtuigd: geloof moet vrij zijn, diverse gelovigen kunnen goed samenleven, en ja, godsdienstvrijheid is de inzet van de opstand.