Straffen in de Middeleeuwen

In discussies over misdaad en straf wordt vaak gerefereerd aan de Middeleeuwen, waarin volgens de populaire opvatting gruwelijke lijfstraffen aan de orde van de dag waren en gevangenissen nog geen 'hotels'. De auteurs van dit themanummer van Madoc streven ernaar dit beeld te nuanceren door middeleeuwse concepten van straf in diverse regio’s en periodes vanuit verschillende vakgebieden te belichten. Hierbij komen vragen aan de orde als: wie werd er door wie gestraft, op basis van welke autoriteit, en voor welke (mis)daden?  Met welk doel deelde men straf uit en waaruit kon deze bestaan? Welk beeld had men van (lichamelijk) geweld, en hoe zag de buitenwereld misdadigers en zondaars? Kunnen misdaden en straffen in dezelfde categorieën ingedeeld worden? Hoe en met wel doel werden straf en misdaad verbeeld in kunst en literatuur?      

Inhoud: REDACTIE, Straffen in de Middeleeuwen   HAN NIJDAM, Wat was een mensenleven waard? Over weergeld en compensatie, in het bijzonder in middeleeuws Friesland   Levend gevild   Column: A, Stromen bloed en afgehakte ledematen   PETER PAALVAST, Ik vrees dat we u even pijn moeten doen   GUY GELTNER, Het leven in de middeleeuwse gevangenis   Schande   JOS KOLDEWEIJ, Schandetekens, veroordelingstekens en een vrouwelijke ketter in het getijdenboek van Katherina van Kleef   JAN VAN HERWAARDEN, Opgelegde bedevaarten. Een populaire praktijk in de laatmiddeleeuwse Nederlanden   Godsoordeel   ADRIAAN GAASTRA, Priesters en de 'wil om boete te doen'. Vroegmiddeleeuwse biechtvoorschriften over het opleggen van boetes   CLARA STRIJBOSCH, Straf op maat in het hiernamaals   Inhoudsopgave jaargang 24

'Bij de tegenwoordige zorgbezuinigingen heeft men moeite met de waardebecijfering van de mens. Hoeveel mag men tegen één burger aansmijten? Is het eigenlijk wel ethisch daarover na te denken? Met precies die vraag opent het nieuwe nummer van het tijdschrift over de Middeleeuwen dat Madoc heet [...] In die "duistere" tijden had men geen moeite met de calculatie van de mens en diens onderdelen. [...] Rimpeldoorsnijding: vijf schelling per stuk. [...] Han Nijdam schreef er een interessant stuk over: "Het lijkt onmogelijk om een mensenleven in een zak met geld uit te drukken en toch is dat wat er al heel lang gebeurd." [...] Dit Madoc-nummer is met smaak en verstand samengesteld. Er wordt vaak een link gelegd met hedendaagse toestanden, men wisselt korte en lichte bijdragen met langere, gravender stukken af. Een mooi "kortje" behandelt de symboliek van de man die achterstevoren op een ezel zit. Wij denken aan Dik Trom, de middeleeuwer weet dat het een "schandestraf" betreft.' Atte Jongstra in: NRC Handelsblad, 14-04-11, p. 10

'Nooit geweten, maar cultuurhistoricus Peter Paalvast heeft het allemaal uitgezocht. In zijn artikel [...] somt hij op hoe vaak er daadwerkelijk is gemarteld in de beruchte Gevangenpoort te Den Haag. Tussen de vijftiende en achttiende eeuw ging het om 2 à 9 gevallen per jaar. Dat valt nog best mee. Al ging het er, als het eenmaal zo ver was, niet zachtzinnig aan toe [...]. Bekende de verdachte alsnog, dan moest hij die bekentenis een dag later "buuten alle banden van ysere ende pyne" herhalen. Dus dat ze in de Middeleeuwen maar wat raak martelden, kan daarom niet worden onderschreven.' In: de Volkskrant 26-3-2011

'Zijn wij er in de eenentwintigste eeuw zoveel op vooruitgegaan vergeleken met het straffen in de Middeleeuwen? Deze vraag legt de redactie [...] de lezer voor [...] Wij nemen geen genoegen met de constatering dat een dader boete doet [...] Bij een straf als "verbanning" die in de Middeleeuwen werd toegepast, kunnen wij ons weinig meer voorstellen. [...] Erg interessante lectuur.' Reinder Tuitman in: Protestantse Kerkbode Groningen 123 (2011) 15

'Straffen in de Middeleeuwen is een ‘smeuig’ themanummer van Madoc, tijdschrift over de Middeleeuwen. Want de fantasie slaat bij velen op hol bij de gedachten aan middeleeuwse straffen. Schone taak voor historici om de straffen te beschrijven in de sociale en religieuze context.' Leon Mijderwijk op: www.historiën.nl, 17-04-2011.