Spectators van hartstocht

De achttiende eeuw, die bekend staat als de eeuw van de Rede en de Verlichting, was tegelijkertijd ook de eeuw waarin hartstochten en sentimenten de gemoederen beroerden. Dorothée Sturkenboom voert de lezer mee naar het emotionele universum van een groep achttiende-eeuwse auteurs, die zichzelf, in een periode van 'nationaal verval', de taak stelden het gevoelsleven van hun tijdgenoten in goede banen te leiden. Met hun zogenaamde spectatoriale geschriften bestookten zij de leeslustige burger wekelijks met verlicht-christelijke en dus maatschappelijk verantwoorde levenslessen. In deze studie worden de gevoelsregels, psychologische inzichten en het emotie-vocabulair van deze Nederlandse spectator-schrijvers aan een nadere analyse onderworpen. Hoe keken deze auteurs tegen emoties aan? Wat betekent het dat zij deze verschijnselen nog niet als emoties benoemden, maar overwegend spraken over 'hartstochten', 'driften' en 'sentimenten'? Welke ideeën hadden zij over de sekse-gebondenheid van emoties en in hoeverre beïnvloedden deze ideeën hun waardering van de verschillende emotionele verschijnselen? Wat waren volgens deze auteurs belangrijke emoties en gevoelens, welke zagen ze als een probleem, welke als nastrevenswaardig? Wat was de relatie tussen de emotie-opvattingen van deze spectator-schrijvers en de specifieke historische omstandigheden waarin zij leefden? En dachten spectator-schrijvers uit de late achttiende eeuw hetzelfde over dit alles als hun collega's eerder in de eeuw? De spectator-schrijvers projecteerden hun angsten voor het gevaar van de hartstochten - in hun ogen oorzaak van het verval van de Republiek - overwegend in andere sociale groepen, die zij een 'vrouwelijk' gebrek aan zelfbeheersing toedichtten. De achterliggende intentie was voor de eigen sociale groep - de hoge en brede Nederlandse burgerij - een daaraan tegengestelde, mannelijk-superieure identeit te creëren.    

'Door het voor historici glibberige en onhandelbaar onderwerp "emotie" te voorzien van en modern begrippenkader, weet Sturkenboom de spectatoriale geschriften, een belangrijke (literaire) bron, een meerwaarde te geven: Spectators van hartstocht ontsluiert het verborgen gevoelsleven van achtiende-eeuwse burgers.' Jaques Dane in: NRC-Handelsblad 24-9-1999

'(...) "Spectators van hartstocht - Sekse en emotionele cultuur in de achtiende eeuw", de schitterende studie waarop historica Dorothée Sturkenbom onlangs in Nijmegen met lof promoveerde. (...) De uitvoerige en gevarieerde literatuurlijst achterin getuigt van een brede belangstelling en een grote eruditie.' Bernard Kruithof in: de Volkskrant 24-12-1998

'Nu mijn Dorothée, bezweer ik U het genoegen waarmede ik Uw boek gelezen heb.' in: Spiegel Historiael 34 (1999) 7/8

'Sturkenboom heeft een knap boek geschreven. Haar analyse van het materiaal is uiterst zorgvuldig en subtiel, haar betoog genuanceerd en overtuigend. De manier waarop zij het vaak verhulde seksespecifieke karakter van de benoeming en waardering van de emoties weet bloot te leggen, kan niet anders dan bewondering wekken. Spectators van de hartstocht is niet een boek dat een witte plek op de kaart heeft ingevuld. Het doet iets veel gedurfders: het geeft een nieuwe interpretatie van het al lang bekende. Bovendien heeft Sturkenboom zich niet beperkt tot het spectatoriale discours als zodanig. Door dat te situeren in de context van de achttiende-eeuwse sociale, culturele en wetenschappelijke ontwikkelingen heeft zij haar studie een cultuurhistorisch belang gegeven dat de grenzen van het specifieke genre ver te buiten gaat.' J.J. Kloek in: BMGN 115 (2000) 1.