De Noordnederlandse historiebijbel

Het is 'der sielen salicheit, dat men die heilige Scrift gaerne leest ende hoert lesen.' Navolging van 'die apostolen ende die discipulen' zorgt ervoor dat 'die siel gespijst mach worden en gesterct tot allen doechden ... opdat wi ten lesten moghen comen int ewige leven.' Deze regels uit de proloog die aan enige handschriften van de Noordnederlandse historiebijbel voorafgaat, maken duidelijk wat de functie is van deze bijbelvertaling: de lezer opwekken zijn leven naar Gods voorbeeld in te richten. De Noordnederlandse historiebijbel is een laat-middeleeuwse bewerking van de Historia scholastica van Petrus Comestor - een middeleeuws Latijnse bijbel met glossen bedoeld voor aanstaande theologen - en Jacob van Maerlants Rijmbijbel. In tegenstelling tot de tekst van Comestor omvat de Noordnederlandse historiebijbel alleen een verhalende bewerking van de geschiedkundige delen van het Oude Testament van de Biblia Latina cum Glossa Ordinaria. Dit corpus heeft de compilator aangevuld met vertaalde episoden en passages uit de eerder genoemde Historia scholastica en Rijmbijbel, alsmede met apocriefe teksten, legenden en wereldlijke geschiedenis. De compilator heeft de lezer een gestroomlijnd verhaal willen aanbieden en heeft zijn bronnen zo bewerkt dat zijn tekst te begrijpen is zonder dat andere boeken hoeven te worden geraadpleegd. De Noordnederlandse historiebijbel zelf is vóór 1410 een van de bronnen geweest van de Wereldkroniek van Heraut Beyeren. Deze studie bevat een kritische editie van de Noordnederlandse historiebijbel gebaseerd op de tekst van het oudste handschrift. In zijn inleiding besteedt Marinus van den Berg aandacht aan het genre historiebijbel, buitenlands onderzoek van historiebijbels, de bewerkingstechniek van de compilator, de overgeleverde handschriften (waarvan er zes door één kopiist zijn geschreven), de herkomst van het basishandschrift en doel en functie van de tekst.    

'Het ten eersten male uitgeven van een dergelijke omvangrijke en gebrekkig overgeleverde tekst is sowieso geen sinecure. De tekstbezorger heeft bovendien geen half werk geleverd. Er is niet alleen voorzien in een uitgebreid notenapparaat en dito registers, maar ook in concordanties op onder meer de "Historia Scholastica" en de "Rijmbijbel".' R. Harper in: BMGN 114 (1999) 4

'Met dit boek heeft Van den Berg een formidabele prestatie geleverd, een "klassiek" filologisch werkstuk van hoog gehalte dat respect en bewondering afdwingt. Het is misschien niet in al zijn aspecten even voorbeeldig uitgevoerd, maar het is in ieder geval voorbeeldig ten aanzien van een zeer fundamentele taakstelling van het vak: conservering en ontsluiting van het literaire erfgoed. We kunnen alleen maar hopen dat Van den Berg nog meer onuitgegeven teksten onder handen zal nemen.' Geert H.M. Claassens in: Archief- en Bibliotheekwezen in België 1998/1-4

'Wie het meesterwerk van Marinus van den Berg heeft doorgenomen, kan niet anders dan tot de conclusie komen dat het een aanwinst is voor de Neerlandistiek. Het is een degelijke tekstuitgave op basis waarvan in de toekomst nog veel onderzoek gedaan kan worden. Van den Berg is zelf de eerste die aangeeft dat zijn editie slechts het begin van het onderzoek vormt en dat er nog veel gedaan kan worden; een stukje heeft hij vast geclaimd: op diverse plaatsen in zijn proefschrift kondigt hij een publicatie aan waarin de compositie van het begin van de "Noordnederlandse historiebijbel" aan de orde zal komen. Er blijft echter nog meer dan genoeg over om hem en anderen nog jaren en jaren bezig te houden.' Tanneke Schoonheim in: Amsterdamer Beiträge zur Älteren Germanistik, band 53 2000.