Invoer te lande verboden

Bij Duits-Nederlandse handel in de negentiende eeuw denkt men, terecht, in de eerste plaats aan handel via de Rijn. Toch vond er ook veel handel over land plaats. In 'Invoer te lande verboden' staat deze handel in de grensstrook tussen Nederland en Pruisen centraal, met name de wisselwerking tussen handel, regionale economische ontwikkeling en infrastructuur in de periode 1836 tot 1857. Het Pruisische grensgebied met Nederland was onderverdeeld in zes Haupzollambtsbezirke, die een bepaald aandeel in het verkeer met Nederland moesten bewaken: Coesfeld, Emmerik, Kranenburg, Kaldenkirchen, Wassenberg en Aken. In Nederland bestonden geen rayons. Het onderzochte gebied wordt daar begrensd door de lijn Almelo, Goor, Lochem, Doesburg, Arnhem, Grave en Maas. Na een beschrijving van het onderzochte gebied, de regionale infrastructuur, de ontwikkelingen op het gebied van goederentransport, de verkeerspolitiek, de handels- en tariefpolitiek en de organisatie van de douane in beide landen, wordt de landhandel eerst per goederengroep op macroniveau beschreven. Daarna volgt een uitvoerige analyse van de handel van elk Pruisisch douanekantoor op regionaal niveau aan de hand van bewaard gebleven Kommerzialnachweisungen van het Duitse Tolverbond. Uit deze analyse blijkt, dat de landhandel voor alle onderzochte regio's, ook de meest geïndustrialiseerde, een rol heeft gespeeld zowel in de uitwisseling van regionale producten en als voor de internationale handel. De economische ontwikkeling van de afzonderlijke regio's heeft de handel in tweeërlei opzicht beïnvloed: groeiende vraag leidde tot omvangrijke invoer en economische bloei stimuleerde de ontwikkeling van het binnenlandse wegennet. Handelspolitieke invloeden waren nauwelijks aantoonbaar. De komst van grensoverschijdende spoorwegen betekende een zeer sterke teruggang van het parallellopende wegverkeer.