Geloof werd in de zestiende eeuw, de tijd van de Reformatie, meer dan ooit een individuele keuze. Sommigen bleven de moederkerk trouw, anderen volgden liever Luther, Calvijn of Menno Simons en weer anderen voelden zich aangetrokken tot een van de radicale sekten waarvan het land zo vol van was 'als de zomer van muggen'. Deze religieuze pluriformiteit zou nooit meer verdwijnen en dwong tijdgenoten te leren leven met verschillen. Een groot kenner van die religieuze verscheidenheid, de in 2015 overleden Friese historicus Wiebe Bergsma, heeft veelvuldig over deze thematiek geschreven en deze bundel brengt zijn beste artikelen erover bij elkaar. Gefascineerd als hij was over hoe God mensen beweegt, schrijft Bergsma indringend over de individuele keuzes van boeren in Friese dorpen, polemiserende theologen en universitaire geleerden, maar ook over de politieke en intellectuele dimensies van die keuzes op landelijk en Europees niveau.
Inhoud: KLAAS VAN BERKEL/HANS COOLS/HANS MOL, Voorwoord 1 KLAAS VAN BERKEL/HANS COOLS/HANS MOL, Inleiding: Wiebe Bergsma (1955-2015), historicus in Friesland Deel I Politiek en religie: 2 Kerk, staat en volk in de zeventiende-eeuwse Nederlandse Republiek 3 Schwenckfeld in de Nederlanden. Agge van Albada (ca. 1525-1587) 4 ‘Godt alleen mach die ziele dooden’. Dirk Volckertszoon Coornhert en de godsdienstpolitiek 5 Balthasar Bekker als predikant: dienaar en doctor Deel II Lekengelovigen, gereformeerde pioniers: 6 Zestiende-eeuwse godsdienstige pluriformiteit. Overwegingen naar aanleiding van Abel Eppens 7 Willem Lodewijk en het Leeuwarder hofleven 8 Een dorp op Het Bildt. Gereformeerden in Sint Annaparochie in de zeventiende eeuw Deel III In gesprek met geleerden: 9 Suffridus Petrus als landshistorieschrijver 10 Een geleerde en zijn tuin. Over de vriendschap tussen Lubbertus en Vulcanius 11 Gepredestineerde kolen en dieven. Naar aanleiding van A.Th. Van Deursens Bavianen en slijkgeuzen Lijst van illustraties Index Over de redacteuren
'In acting as the "strict editors that Wiebe needed, but did not always get", the editors have succeeded in polishing and further improving Bergsma’s work. This volume thus serves as a lasting tribute to an academic "free spirit" and his scholarship.' Jaap Geraerts in: Church History and Religious Culture 100 (2020), p. 97–99
Aan de artikelen van Bergsma gaat een treffende typering van Bergsma als historicus in Friesland door de redacteuren vooraf. Hij was voortdurend gefocust op de microgeschiedenis van mensen, hun emoties en gedrag, vooral op godsdienstig, gelovig gebied. [...] Een ander kenmerk van het oeuvre van Bergsma: er ligt belangstelling aan ten grondslag voor dissidenten op het kerkelijke erf en voor religieuze pluriformiteit.' Jan Dirk Wassenaar in: Gezamenlijk Zondagsblad 8 maart 2020, p. 7
'De redactie stelt in het voorwoord dat in Bergsma's werk geregeld slordigheden te vinden zijn, en dat men die als "strenge redacteuren" zo goed mogelijk heeft weggewerkt. Inderdaad mag gezegd worden, dat de bundel prachtig is uitgegeven. Dat is een eerbetoon aan Bergsma, maar ook een grote verdienste voor alle historici en belangstellenden. Aan de andere kant had men hier en daar ook nog wel iets strenger mogen zijn.' Liuwe Westra in: Friesch Dagblad, 22 juni 2019, p. 9
'Al spoedig na het overlijden van Bergsma op 28 juni 2015 rees er in de kring van vrienden en collega’s het plan om een bundel met verspreide geschiften van zijn hand uit te brengen, zo schrijven de drie redacteuren van het boek in het voorwoord. [...] De huidige bundel bevat onder meer essay’s over de verhouding tussen religie en politiek, over lekengelovigen en gereformeerde pioniers.' Lodewijk Born in: Friesch Dagblad, 15 juni 2019, p. 11.