Graven spreken

Kenmerkend voor de menselijke soort is de zorg die hij aan de lichamen van zijn overleden dierbaren besteedt. Zonder de aandacht voor graf en begrafenis is een beschaafde samenleving niet denkbaar. De bundel Graven spreken laat wetenschappers aan het woord die vanuit verschillende disciplines - algemene, kunst- en literatuurgeschiedenis, archeologie, fysische antropologie - licht werpen op de grafcultuur in de middeleeuwse en vroegmoderne Nederlanden. De vormgeving van de graven en de gebruiken rond het begraven laten ontwikkelingen zien die niet in de pas lopen met gangbare historische tijdvakindelingen. Ze lijken ook onafhankelijk te zijn van evoluties in de opvattingen over dood en hiernamaals. Maar er is ook een constant element: graf en begrafenis brengen de identiteit tot uitdrukking van de individuen en groepen die van de samenleving deel uitmaken.    

Inhoud: PETER BITTER/VIERA BONENKAMPOVÁ/KOEN GOUDRIAAN, Inleiding   Zorg voor het dode lichaam: NICO ARTS, Begraven op de Brabantse zandgronden. De archeologie van veranderende grafrituelen, circa 1000-1900   PETER BITTER, Begraven onder de zerken. Archeologisch en archiefonderzoek naar achttiende- en vroeg-negentiende-eeuwse grafgebruiken in de Grote Kerk van Alkmaar   GEORGE MAAT, Bijzetting en balseming van de eerste Nassau’s in de Lage Landen   Ceremonieel: PETER VAN DAEL, Efemere dodenmemorie. Het castrum doloris   JANET F. VAN DER MEULEN, Een chapelle ardente en een castrum doloris in verzen. Over het graf van Willem III en de Regret Guillaume (1339)   KOEN GOUDRIAAN, De opkomst van de lijkpreek   Aristocratische identiteit: SANNE FREQUIN, Pleurant of priant. Een iconografisch motief in de middeleeuwse sepulchrale kunst   TRUDI BRINK, Lang leve de dood, lang leve het leven. Over de tombe en het retabel in de kapel van de familie Van Brederode in de Grote Kerk te Vianen   MIRELLA MARINI, Pendanten in leven en dood: Vroomheid, identiteit en autoriteit in de testamentaire beschikkingen van Anna van Croy, hertogin van Aarschot en prinses-gravin van Arenberg (1564-1635)   Groepsbewustzijn: BRAM VAN DEN HOVEN VAN GENDEREN, In steen gebeiteld. Utrechtse kanunniken en hun grafzerken: de samenhang met administratieve veranderingen   VIERA BONENKAMPOVÁ, Waren 'rijke stinkerds' rijk? De sociale stratificatie van de Delftenaren en hun graven in de Oude Kerk   JAN DE GEEST/KOEN GOUDRIAAN, Het kerkhof als plaats van herinnering en devotie. De zusters van Sint-Agnes te Amersfoort en hun begraafplaats   KEES KUIKEN, 'Denkend aan Holland'. Grafcultuur van immigranten in Het Bildt (Friesland) 1547-1649   Afkortingen, archieven en collecties   Bibliografie   Lijst van illustraties en tabellen   Over de auteurs

'Aangezien zowat alle bijdragen recent en origineel onderzoek betreffen en de bundel als geheel een gedegen en diepgaande behandeling van het ruime thema van de grafcultuur biedt, zijn zowel de individuele auteurs als de samenstellers te feliciteren. De redacteurs hebben de verschillende case studies en overzichtsartikelen in vier thema's gegroepeerd en de vele dwarsverbanden tussen de verschillende bijdragen hadden ook andere indelingen toegelaten. Hoewel iets meer gecentreerd op de begraafplaats kunnen we Graven spreken beschouwen als de noordelijke pendant van Tussen hemel en hel. Sterven in de middeleeuwen [...] en samen met Living memoria [...] vormen beide een mooie drievuldigheid.' Janick Appelmans op: Trajecta Portal 17-12-2015

'This wide-ranging collection offers much interesting material for those interested in death, burial and commemoration. The choice to publish it in Dutch rather than English may be explained by the fact that the essays all deal with Netherlandish material.' Sophie Oosterwijk in: Church Monuments XXIX (2014), p. 154-158

'Dit werk mag als een serieuze aanzet gezien worden voor nader onderzoek naar de grafcultuur in de middeleeuwse en vroegmoderne Nederlanden. Diverse artikelen zijn zeer toegespitst op begrafenisgebruiken in relatie tot een bepaalde stad, familie of klooster. Vragen omtrent ruimte op begraafplaatsen alsook vragen rond de eindigheid van grafrust passeren net zo zeer als onderzoeken naar de gemoedstoestand waarin doden herdacht werden, vanuit gemis, door middel van voorbede, etc. Daarmee is aangegeven dat veel onderzoekswerk vooral pilot-achtig gepresenteerd wordt.' Martin L. van Wijngaarden in: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis 18 (2015) 1, p. 31-32

'Een slothoofdstuk over de consequenties van de conclusies voor bestaande opvattingen had niet misstaan. Ook zou een register de veelheid aan plaatsen en namen toegankelijker hebben gemaakt. Maar de artikelen waarin bronnen minutieus zijn onderzocht, lezen soms als een detective. Daarmee is deze geïllustreerde bundel met een overzicht van de gebruikte archieven en literatuur een geslaagd vorobeeld van multidisciplinair onderzoek.' Wim Cappers in: Terebinth 28 (2014) 4, p. 6

Verder gesignaleerd in: Transparant 24 (2013) 2, p. 30; Kroniek 15 (2013) 3, p. 23; Vitruvius 7 (2013) 25, p. 27; en op: website BMGN - Signaleringen 128 (2013) 4; Westerheem 63 (2014) 1, p. 34-35; 'Geen lijkspreken!', door: dr. J.D.Th. Wassenaar in: HW-Confessioneel, Geandewei (provinciaal kerkblad van protestants Friesland) en Gezamenlijk Kerkblad voor Drenthe, Overijssel en Flevoland.