Het geloof dat inzicht zoekt

Het geloof dat inzicht zoekt, fides quaerens intellectum, is een uitspraak van de scho­lastieke theoloog Anselmus van Canterbury (1033-1109) die de dubbelzinnige houding weerspiegelt van de katholieke kerk tot de wetenschap. Door de eeuwen heen heeft de kerk wetenschapsbeoefening gestimuleerd, maar even zo vaak ook afgeremd of zelfs tegengewerkt wanneer het eigen dogmatische gedachte­goed in gevaar dreigde te komen. In deze publicatie staat dit spanningsveld centraal en wordt de rol die orden en congregaties in de negentiende en twintigste eeuw daarin speelden, belicht. De bundel opent met twee bijdragen waarin de verhouding van de Neder­landse dominicanen en franciscanen tot wetenschap en universiteit wordt verkend. Het thema wordt verder ontwikkeld vanuit diverse invalshoeken en wetenschappelijke deelgebieden waarin religieu­zen een prominente rol hebben gespeeld: geschied­schrijving en historiografie, missiologie, exacte wetenschappen, antropologie en de godsdienstso­ciologie. De bijdragen laten zien dat religieuzen in alle mogelijke kennisgebieden werkzaam waren, en vaak nog zijn.    

Inhoud: REDACTIE, Woord vooraf   Dominicanen en franciscanen: MARIT MONTEIRO, Hoeders van waarheid en waarachtigheid. De Nederlandse dominicanen als vertegenwoordigers van een katholieke intellectuele tegencultuur (1866-1966)   JAN DE KOK ofm, De minderbroeders en de pragmatische ondertoon in hun benadering van de wetenschap   De jezuïeten: JOEP VAN GENNIP, Gevangen in twee werelden. De bijdrage van de Nederlandse jezuïeten aan de geschiedwetenschappen tussen 1850 en 1967  HARRY KNIPSCHILD, Sterrenkunde om de Chinezen te bekeren   PAUL BEGHEYN sj, Athanasius Kircher sj (1602-1680) en zijn contacten in Nederland  WIL DERKSE, Jezuïeten in de exacte wetenschappen: een vruchtbare combinatie  FRANS KURRIS sj, Nederlandse jezuïeten in de bètavakken tijdens de emancipatie  De Missionarissen van Steyl: AN VANDENBERGHE, Tussen habijt en maatpak. De antropologische ambities van de Missionarissen van Steyl (svd) 1890-1939  MARIE-ANTOINETTE TH. WILLEMSEN, Op gespannen voet. De moeizame relatie tussen missionarissen, wetenschappers en Rome. Enkele voorbeelden uit de Flores-missie  Instituten: JAN BRABERS, Priesterhoogleraren aan de Katholieke Universiteit Nijmegen 1923-1998. Enige kwantitatieve bespiegelingen   LODEWIJK WINKELER, Sociografie en pastoraal beleid 1946-1957. Franciscanen en de opkomst van de godsdienstsociologie in Nederland  De vergeten groep: MARJET DERKS, Geprofest en gepromoveerd. Zeergeleerde zusters in Nederland, 1926-1966   Herkomst van de illustraties   Over de auteurs en redacteuren

'[...] de invalshoeken van de afzonderlijke auteurs zijn te divers om de religieuze instituten te vergelijken. Terwijl De Kok een breed overzicht van zijn orde geeft, bekommert Monteiro zich hier om enkele spraakmakende theologen en filosofen van de dominicanen en zijn de Nederlandse jezuïeten in dit boek geprotretteerd voor zover het (kerk)historici en bètawetenschappers betreffen.' Guus Bary in: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis 14 (2011) 3, p. 125-126

'Voor middeleeuwers was er geen kloof tussen geloof en wetenschap. Dat daartussen nu vaak een grote spanning bestaat, wordt duidelijk uit diverse bijdragen in dit boek.' Jan Willem Veenhof in: Nederlands Dagblad/Gulliver 3-12-2010

'Geloof en wetenschap blijven een spannend thema. In deze bundel komen tal van wetenschappers aan de orde die in deze spanning gewerkt hebben. [...] De auteurs zijn zo veel meer kind van hun tijd dan hun onderwerp. Dat neemt niet weg dat zij boeiende zaken aan de orde stellen.' In: Katholiek Nieuwsblad 21-1-2011, p. 17

‘De bundel pretendeert geen volledig overzicht te bieden. Benedictijnen en augustijnen ontbreken. […]  Ze geven wel een beeld hoe verschillende ordes en congregaties tegenover de wetenschapsbeoefening stonden. De jezuïeten integreren deze in hun spiritualiteit[…] Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich de franciscanen. Onder hen bevinden zich verdienstelijke godsdienstsociologen maar hun houding tegenover de wetenschapsbeoefening is duidelijk anders. […] Een boeiende doch enigszins fragmentarische bundel. Voor onderzoekers ligt nog een terrein open.’ Hans de Jong in: Rkkerk.nl 9 (2011) 3, p. 22-23.

'De bijdragen zijn enigszins specialistisch, maar bieden een mooie inkijk in een belangrijk aspect van de religieuze geschiedenis van de katholieken in Nederland.' Paul Hendriks op: www.historischhuis.nl/recensies 05-06-11

'Het geloof dat inzicht zoekt is een toegankelijk werk, bedoeld voor een breder publiek, dat geslaagd is in zijn opzet om een breed spectrum aan invalshoeken te belichten dat het "Spanningsveld tussen geloof en wetenschap" voor de Nederlandse religieuzen omvat(te). Wel hebben enkele artikelen te lijden onder een gebrekkige historiografische en/of bibliografische ruggengraat. Verwacht geen theoretische bespiegelingen over de verhoudingen tussen wetenschap en religie, maar wel een degelijke kennismaking met de veelzijdige aanwezigheid van religieuzen in de Nederlandse wetenschappelijke cultuur.' Nienke Roelants in: Studium 4 (2011) 1, p. 52-53

‘Het opmerkelijkste tekort aan de bundel is het ontbreken van een internationaal perspectief. […] Ondanks deze tekortkomingen is de bundel een welgekomen aanzet om beter zicht te krijgen op de nog steeds onderbelichte wetenschapsbeoefening bij Nederlandse katholieken. Een publicatie die verdere navolging verdient.’ Geert Vanpaemel in: Tijdschrift voor Geschiedenis 125 (2012) 1, p. 565-566

Een vermelding van het boek is te vinden op de website van de Konferentie Nederlandse Religieuzen: http://www.knr.nl/organisatie/nieuwsbericht.asp?nieuwsbericht_id=994

Verder gesignaleerd in: VolZin 10 (2011) 10, p. 34.