Den Duytschen Cathoen

De onbekende schrijver die (vermoedelijk) in de derde eeuw zo'n 144 spreukachtige wijsheden, goede raad en leefregels in het Latijn opschreef, zal in zijn stoutste dromen niet hebben durven denken dat zijn werk zo invloedrijk zou zijn. Vanaf de achtste tot in de achttiende eeuw toe werden Cato's Dicta gebruikt bij het onderwijs in het Latijn. Zodra de leerlingen de eerste beginselen van de Latijnse grammatica onder de knie hadden, kregen zij de Dicta Catonis voorgeschoteld. Helemaal zonder gevaar was dit niet, want deze Dicta Catonis bevatten ook regels die niet in overeenstemming waren met wat het christendom leerde. Daarom werd de tekst in de Middeleeuwen vaak voorzien van inleiding en commentaar waarin het werk als het ware 'bekeerd' werd. Dankzij de schooltraditie hebben de ideeën uit de Dicta Catonis grote invloed uitgeoefend op het denken in de Middeleeuwen. Het werk is bovendien in vrijwel alle Europese volkstalen vertaald. We kennen ook tenminste één vertaling in het Middelnederlands, (gedeeltelijk) overgeleverd in de Enaamse of Oudenaardse codex van circa 1290 en in een aantal latere handschriften en drukken. Een overzicht van deze handschriften en drukken is te vinden in de inleiding bij de editie van Den duytschen Cathoen. A.M.J. van Buuren beschrijft in zijn inleiding niet alleen de functie van de oorspronkelijke tekst, maar vraagt zich ook af welk gebruik en welke functie de Middelnederlandse vertalingen hadden. Daar viel immers geen Latijn uit te leren! Van Den duytschen Cathoen, in of kort na 1550 in Antwerpen gedrukt door Henrick Eckert van Homberch, wordt eerst een diplomatisch afschrift gegeven en daarna een doorlopende kritische tekst. In de marge staan verwijzingen naar de nummers van de Latijnse tekst en woordverklaringen. De 'Aantekeningen' bevatten uitvoerig commentaar bij de tekst. In de bijlagen zijn de andere redacties van de vroegst bekende Middelnederlandse vertaling van de Dicta Catonis opgenomen.