In de negentiende eeuw broeide het nationalisme in de Lage Landen volop. Zowel België als Nederland bouwden aan een eigen identiteit - eerst gezamenlijk, maar na 1830 apart. De literatuur vertoont niet alleen de sporen van dit proces van nationalisering, ze droeg er ook aan bij. Tegelijkertijd droomden negentiende-eeuwse Nederlandse en Vlaamse schrijvers ervan internationaal mee te tellen. En daarnaast heerste ook nog eens het verlangen om, op veel kleinere dan nationale of internationale schaal, het lokale recht te doen, als het ware 'naar binnen' te kijken. Hoe kunnen deze op het eerste gezicht zeer verschillende dromen van het nationale, het internationale en het lokale dan toch worden samen gedacht? De medewerkers aan deze bundel gaan op zoek naar de verschillende gedaanten die dit intrigerende complex van spanningen heeft aangenomen in de Nederlandse en Belgische literatuur tussen 1800-1900.
Inhoud: NELE BEMONG, MARY KEMPERINK, MARITA MATHIJSEN, TOM SINTOBIN, Het spanningsveld van het nationale denken. Ter inleiding JO TOLLEBEEK, Het koppelteken van de nationale cultuur. De paradox van de eigenheid in België en Nederland, 1860-1918 RAPHAËL INGELBIEN, De 'paradox' van fin- de-siècle literair internationalisme. Een comparatistische oplossing voor een historiografisch probleem? MARITA MATHIJSEN, De paradox van het internationale nationalisme in Nederland 1830-1840 MARCEL DE SMEDT, Jan Frans Willems (1793-1846) in het spanningsveld van talen en vaderlanden JANNEKE WEIJERMANS, Twee prijsvragen, twee strategieën. Jan Frans Willems, Prudens Van Duyse en het Brusselse genootschap Concordia (1818-1830) JAN ROCK, Ridders van de natie en van de academie. De kroniek van Jan van Heelu tussen nationale epiek en internationale geleerdheid 1836-1848 LOTTE JENSEN, Verzetsliteratuur en nationale identiteit, 1806-1813 ROB VAN DE SCHOOR, Wellustige Indianen en achterbuurtmysteries. De 'ander' onderin de negentiende-eeuwse standenmaatschappij MATTHIJS DE RIDDER, 'Mijn bruid, ik kom! O stormig hart der zee'. Hegenscheidts Starkadd tussen individueel-anarchisme en Vlaamse romantiek LISELOTTE VANDENBUSSCHE/STEFAAN EVENEPOEL, Vreemde eend of verre buur? Natievorming, literaire vertaalopvattingen en vertaalpraktijk in Vlaanderen (1830-1914) ELKE BREMS, 'Engelse toestanden'. De vertaling en receptie van Charles Dickens in Vlaanderen in de negentiende eeuw Bibliografie Over de medewerkers
'Een rare leeservaring: in een tijd dat België onbestuurbaar lijkt te worden en er stemmen opgaan om de boedel maar te scheiden langs de taalgrens, verschijnt er een boek over de tijd waarin de Nederlandse, Vlaamse en Belgische nationaliteit ontstonden.' Rien van den Berg in: Nederlands Dagblad 19-11-10, p. 6
‘Een zekere onbalans in het boek volgt echter op logische wijze uit het onderwerp zelf. Zowel Noord als Zuid worden hier bekeken, en daar zijn uiteraard goede redenen voor […]. Toch krijgen beide Nederlanden niet evenveel aandacht. […] Identiteit is gelaagd, zo maakt dit boek ten overvloede duidelijk. En nationale identiteit is slechts een onderdeel van een complex geheel van ongelijksoortige grootheden. Of dit automatisch moet leiden tot spanningen en paradoxen, zoals de samenstellers suggereren, is echter nog maar de vraag.’ Tom Verschaffel in: Tijdschrift voor Geschiedenis 125 (2012) 1, p. 559-590
‘De doelstelling om “de vruchtbare samenwerking te stimuleren tussen Vlaamse en Nederlandse onderzoekers” (p. 13) kan alleen maar toegejuicht worden. Op het gebied van de studie van de 19e-eeuwse letterkunde, waarin deze bundel een eervolle plaats verdient, blijken er nog opvallend veel grenspalen te zijn tussen Noord en Zuid. […] In tegenstelling tot die in vele andere artikelenbundels kiest de redactie van Naties in een spanningsveld niet voor een droge opsomming van de verschillende titels, auteurs en korte inhoud van de artikelen, maar verwerkt ze deze gegevens in een verhelderende samenvattin van de belangrijkste onderzoeksbevindingen. […] Het is allesbehalve een eenvoudige opgave om iets nieuws of origineels te schrijven over natievorming en natiedenken in het 19e-eeuwse Vlaanderen en Nederland. […] Zowel in de inleiding als in de artikelen wisselen bestaande inzichten en nieuwe standpunten […] elkaar af. Men kan besluiten dat deze bundel een aanzienlijk aantal nieuwe opvattingen brengt en aldus aantoont dat nog niet alle deuren in het (literaire) nationalismeonderzoek zijn opengetrapt, nog niet alle paden zijn platgetreden.’ Adelheid Ceulemans in: Spiegel der Letteren 53 (2011) 4, p. 530-532
Tevens gesignaleerd in: Geschiedenis Magazine 46 (2011) 5, p. 60.