Middeleeuwers in drievoud

Al meer dan vijftig jaar houdt prof. em. jkvr. dr. Johanna Maria van Winter zich bezig met middeleeuwse studies. Zij studeerde geschiedenis in Groningen en Gent (1945-1953), met middeleeuwse geschiedenis als hoofdvak. In 1962 promoveerde ze op Ministerialiteit en ridderschap in Gelre en Zutphen. Hoewel ze het onderwerp niet zelf had gekozen, lag het haar zo goed dat ministerialiteit, ridderschap en adel in West-Europa een rode draad in haar onderzoek zijn gebleven. Daar kwamen twee belangrijke onderzoeksvelden bij: de geschiedenis van voeding en gezondheid en de geschiedenis van stad en provincie Utrecht, met speciale aandacht voor de Romeinse en middeleeuwse loop van Rijn en Vecht. Tot op de dag van vandaag doet zij onderzoek op deze terreinen.

Deze bundel ter ere van haar negentigste verjaardag bevat de oogst van de afgelopen tien jaar: 29 artikelen, afkomstig uit (buitenlandse) bundels en tijdschriften, in of vertaald naar het Nederlands.    

Inhoud: Voorwoord   Meer dan 50 jaar Middeleeuwse Studies   Topografie: Uit de voorgeschiedenis van Leeuwenbergh   Vechtstreek, Machtstrijd Utrecht/Holland, Kastelen   Frederik Barbarossa en de Noda in 1165   Utrecht de moeder van Dorestat. De verhouding tussen twee vroeg-middeleeuwse nederzettingen en hun kerken in het grensgebied van Friezen en Franken   Utrecht met HisGis. Een onderzoek naar bezitsverhoudingen in het Nedersticht van Utrecht in de Middeleeuwen   Adel: Rondom Egmond: Denen en West-Friezen in Kennemerland   Middenrijks Friesland een Markgraafschap?   IJsselstein   Adel en ridderschap in Gelre, tiende tot dertiende eeuw   'Reginmuod que dicitur Emese', twee middeleeuwse dames in de spiegel van recente literatuur   Voeding: Middelnederlandse voedings- en gezondheidsregels per maand en per seizoen: geleerde raadgevingen voor een ongeleerd publiek   Van 'smeinscen lede. Brussel, KB 19.308, fol.33v-39v; verzen 1-337   Regimina sanitatis per maand en per seizoen   Kluiven in een keldergewelf. Prototype van een middeleeuwse maaltijd in hedendaags perspectief?   De monnik en de hertogin. Twee laat-middeleeuwse maaltijdpatronen in de Lage Landen   Herleving van de middeleeuwse keuken in Nederland   Zijn de Regimina duodecim mensium als kloostergeneeskunde te beschouwen?   Hetzelfde schilderij, op een andere manier bekeken   Eetgewoonten in de Utrechtse Sint-Paulusabdij   Suiker in de middeleeuwse keuken   Een onbetaalde rekening uit 1753. Aan tafel met 3   Het middeleeuwse banket   Een database van middeleeuwse plantennamen   Leven zonder zorgen   'De kok is de beste arts'. Planten voor voeding en gezondheid: recepten en voorschriften   Middeleeuws Nederlandse identiteit in twee vroeg zestiende-eeuwse almanakken over Lifestyle 'Dat Regiment der ghesontheyt' en 'Der Scaepherders Kalengier'. Voorschriften over voeding en gezondheid per maand en per seizoen   Recepten uit Aanzet, herschreven voor IsGeschiedenis   Hutspot zonder aardappel   Bibliografie   Publicaties van Johanna Maria van Winter sinds haar afscheid als hoogleraar in de Geschiedenis van de Middeleeuwen aan de Universiteit Utrecht op 22 december 1988   Lijst met artikelen en originele bronvermeldingen   Register op personen en plaatsen

'[...]; die Vf. kann mit großer Kenntnis von Rezepten diverser Herkunft aufwarten, und Farbabbildungen steigern das Lesevergnügen. Letha Böhringer in: Deutschen Archiv 75 (2019) 2, p. 651; 'The great strength of her older publications and these recent ones is, indeed, that they are always the start of a new discussion and never the end of it. That is what historical research is about! [...] I consider this little fruit of the pen as iconic for the work of Marietje van Winter: fruitful, original, with a touch of rebellion.' Dick E.H. De Boer in: The Medieval Low Countries (2018) 5, p. 255-258

'Sinds zij in 1988 met pensioen ging, is professor Van Winter doorgegaan met haar onderzoek. Zij publiceerde artikelen en deed mee aan internationale congressen. De oogst van de afgelopen tien jaar heeft zij zelf bijeengebracht onder de titel Middeleeuwers in drievoud. Het boek verscheen omstreeks haar negentigste verjaardag, eind november 2017. De artikelen zijn gerangschikt naar drie centrale thema's in het werk van de Utrechtse hoogleraar: de topografie van de stad Utrecht en aanpalende gebieden, de verwantschapsbanden van adel en ridderschap in de Nederlanden en, vooral ook, voeding en gezondheid in Europa en het Nabije Oosten. Het zijn een kleine dertig artikelen, die laten zien dat Van Winter de actualiteit niet uit het oogt verliest en dat zij nog volop is aangehaakt bij wetenschappelijke ontdekkingen en ontwikkelingen.' Marjoke de Roos in: Geschiedenis Magazine 53 (2018) 6, p. 64-65

'Het boek bevat een aantal verfrissende artikels, zoals dat over de herkomst van het banket, het gebruik van suiker in de keuken en van planten in geneeskunde ... De bijdragen over voeding zijn de meest toegankelijke. Die over de adel zijn meestal erg regionaal gebonden. Het is een prachtig geïllustreerd boek en een ‘must’ voor mensen die bezig zijn met middeleeuwse cultuurgeschiedenis.' JG via: christusrex.be, 28 mei 2018

'In het restaurant van de Utrechtse Stadsschouwburg kon men op 12 juni 2008 een middeleeuwse maaltijd nuttigen. Het viergangendiner kende als aperitief een glas honingwijn, verder een gemengde salade, Romeinse lamslapjes, een 15e-eeuwse ragout van kapoen met specerijen en als dessert een 14e-eeuwse kersen- en amandelpudding. Vooral dat laatste gerecht lijkt me ronduit heerlijk. Johanna Maria van Winter had deze maaltijd samengesteld. Zij is een groot kenner van de middeleeuwse keuken, waarover later meer. Bij het grote publiek werd ze vooral bekend met het boek Van soeter cokene (1971) waarin recepten stonden uit de Oudheid en Middeleeuwen. Historisch koken is slechts een van de aandachtsgebieden van deze emerita-hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht. Dat blijkt uit de prachtige bundel die onlangs verscheen met 29 artikelen van haar hand die ze tussen haar tachtigste en negentigste jaar publiceerde. Maar liefst achttien artikelen gaan over koken en de achterliggende gezondheidsleer. Maar daarnaast is er aandacht voor de topografische ontwikkeling van stad en provincie Utrecht enerzijds en de verwantschapsbanden van adel en ridderschap in de Middeleeuwen anderzijds. De bundel bevat bij de twee andere thema’s elk vijf artikelen. Sommige zijn in het buitenland verschenen en nu in het Nederlands vertaald. [...] De bundel laat de veelzijdigheid zien van de auteur. Sommige bijdragen zijn omvangrijk en sluiten aan bij een boeiend wetenschappelijk debat. Ze zijn geschreven in een heldere betoogtrant, maar door de lastige materie moet een lezer moeite doen om dit te volgen. Deze moeite wordt zeker beloond. Andere bijdragen zijn minder diepgravend, maar tippen dan enkele aardige, opvallende zaken aan. Die diversiteit is zeer aangenaam.' Drs. Aron de Vries op: Historisch Huis, februari 2018

In Oud-Utrecht is naar aanleding van de 90e verjaardag van Maria van Winter een uitgebreid artikel verschenen over haar eerdere werk en haar lopende projecten (Oud-Utrecht 90 (december 2017) 6, p. 199-202).

Ook besproken in de boekenrubriek van Kasteel en Buitenplaats 20 (2018) 61, p. 29.