Een arbeidersbuurt onder de rook van ‘De Sphinx’

In 1834 legde Petrus Regout, gangmaker van de Maastrichtse industrialisatie, de grondslag voor zijn imperium van glas- en aardewerkfabrieken, waaruit later NV De Sphinx is voortgekomen. Deze studie onderzoekt de sociaal-ruimtelijke effecten van de opkomst van de keramische industrie op het Boschstraatkwartier-Oost, een wijk onder de rook van de fabrieken van Regout & Co. Driekwart eeuw na vestiging van deze fabrieken was de sociaal-demografisch gemêleerde wijk een overbevolkte achterbuurt geworden, waar huisjesmelkers zich verrijkten ten koste van de pottemennekes. Kinderen groeiden er onder erbarmelijke omstandigheden op en gingen al jong bij Regout werken, in enkele gevallen zelfs na het verbod op kinderarbeid in 1874. In de jaren 1950 deden sociologen in deze 'achterstandswijk' onderzoek naar 'onmaatschappelijke gezinnen'. Uit een levensloopanalyse van vijf generaties van families afkomstig uit het Boschstraatkwartier blijkt echter, dat er meer dynamiek en variatie aanwezig was dan deze sociologen veronderstelden.

''Het onderzoek van Van Vugt levert geen erg leesbaar boek op - door de overdaad aan data raakt de menselijke draad kwijt in het verhaal -, maar het zorgt wel voor een analyse die na lezing een nieuwe blik werpt op de sociaal-economische geschiedenis van een industrialiserende buurt in negentiende-eeuws Nederland.' Christianne Smit in: BMGN - Low Countries Historical Review 130 (2015) 4, review 68

'De wijk was geen gevangenis waarin van generatie op generatie de armoede werd doorgegeven - het statische beeld dat in de jaren 1950 door de eerste generatie sociale wetenschappers werd gepresenteerd. Kinderen konden ander werk kiezen dan bij Sphinx aan de slag te gaan. Bij succes verhuisden ze vaak naar elders; zij vonden ook huwelijkspartners buiten de wijk. Van Vugt toont dat mooi aan door twee families gedurende vijf generaties (1770-1940) te volgen in hun werk- en wooncarrière.' Ben de Pater in: Geografie (september 2015), p. 45

'Het was een inktzwart beeld dat de socioloog Haary Litjens begin jaren vijftig schetste van Maastrichtse volkswijken als het Stokstraat- en Boschstraatkwartier. Achterstandsbuurten waren het met veel onmaatschappelijke gezinnen. [..] In zijn studie [...] rekent Thijs van Vught definitief af met de opvatting van Litjens. Volgens Van Vugt [...] vertoonde de wijk Boschstraatkwartier-Oost een dynamiek en variatie die haaks stonden op het statische beeld van een arbeidersbuurt, waar generatie op generatie gevangen zat in een armoedecultuur.' Caspar Cillekens in 'Met vader de fabriek in', in: Dagblad De Limburger/Limburgs Dagblad 07-03-2015.