Ellendige levens

Lang is de negentiende eeuw afgeschilderd als een gezapig tijdperk met brave dominees die in de literatuur de toon aangaven. Maar achter de façade van huiselijk geluk ging een wereld van leed schuil. Hoe treurig zijn de levens van zelfmoordenaars als Boniface en HaverSchmidt, hoe door leed geteisterd die van jonggestorven schrijvers als Drost, Van der Hoop jr. en De Génestet, hoe moeizaam slepen auteurs als Haafner, Helmers, Multatuli, Busken Huet en Emants zich door het aardse tranendal, terwijl weer anderen als Post, Potgieter en Kloos hun leven lang worden achtervolgd door een ongelukkig jeugd. Aan ellende is er in de hier bijeengebrachte levens geen gebrek.    

Inhoud: RICK HONINGS/OLF PRAAMSTRA, Ellendige levens in de negentiende eeuw. Bij wijze van inleiding   PAUL VAN DER VELDE/JAAP DE MOOR, ‘Grote God! Wat een toestand!’ Het leven van Jacob Haafner: één grote sublieme ellende   BERT PAASMAN, De verbeelding van de hoop. Het beperkte leven en onbeperkte voortleven van Elisabeth Maria Post   PETER VAN ZONNEVELD, Reikhalzend naar het graf. Het leven van Willem Bilderdijk   LOTTE JENSEN, De vaderliefde van Jan Fredrik Helmers   ELLEN KROL, ‘Met verbeten klagt’. Hendrik Tollens Cz.   PETER VAN ZONNEVELD, De droeve zanger aan de Rijn. Het leven van Elias Annes Borger   EEP FRANCKEN, Boniface & Co.   WILLEM VAN DEN BERG, Decline and fall? Adriaan van der Hoop jr.   MARITA MATHIJSEN, Moeders, minnaressen, echtgenoten, hartsvriendinnen en bijzitten. Jacob van Lennep en de vrouwen   DICK WELSINK, ‘’t Talent van God beschikt, In koortsige ontuchtnachten, Verzopen en verstikt!  Het leven van Gerrit van de Linde Jz.   OLF PRAAMSTRA, Een krampachtig dubbelleven. Everhardus Johannes Potgieter   ALEXANDER J.P. RAAT, De nalatenschap van een ‘solide en zeer brave jongen’. Het ellendige leven van Aarnout Drost   TON VAN KALMTHOUT, Een leven daar uiterlijk niets van te zeggen valt. De drijfveren van Anna Louisa Geertruida Toussaint   WIEPKE LOOS, Veel gegeven, weinig gekregen. De teleurstellingen van Johannes Kneppelhout   ANTON KORTEWEG, ‘Van wat knetterend zielsvuur blaak ik!’ Jan Jacob Lodewijk ten Kate, een opportunistisch letterheer   JAAP GRAVE, Niets dan gelazer, geduvel en rottigheid. Eduard Douwes Dekker, genoemd Multatuli   ARNOLD HEUMAKERS, ‘Ik haat, ik verfoei, ik verdoem u’. Conrad Busken Huet   HENK EIJSSENS, Fiat voluntas. Petrus Augustus de Génestet   PIET COUTTENIER, ‘Mijn herte is krank, en broos’. Enkele bladzijden uit het leven van Guido Gezelle   JACQUELINE BEL, Amazone in domineesland. Het hardnekkige streven van Betsy Perk   RICK HONINGS, Sic transit gloria mundi. Vergankelijkheid en verlangen bij François HaverSchmidt   NOP MAAS, De een na de ander. Marcellus Emants   JAAP GOEDEGEBUURE, Een vrouw, die heel Europa had doorbommeld. Catharina Alberdingk Thijm   GERARD TERMORSHUIZEN, ‘Iemand die werkt is altijd goed …’ P.A. Daum zijn eigen milieu voorbij   VILAN VAN DE LOO, ‘Nu valt de avond en de toekomst krimpt ineen …’ De Indische romancière Melati van Java   TON ANBEEK, Het kind Kloos   FRED LANZING, Heksen, geesten, spoken, weerwolven en broeders. Het leven van de zendeling-schrijver Nicolaus Adriani   Illustratieverantwoording   Over de auteurs   Register

'De bijdragen in dit vriendenboek zijn prettig leesbaar en onderhoudend geschreven. Het is goed dat de redactie de verscheidenheid in toon die het boek nu kenmerkt niet heeft weggepoetst. De verschillende artikelen zijn even zovele hernieuwde ontmoetingen met schrijvers die de lezer begroet als oude bekenden. Maar weinig bijdragen bieden nieuwe documentatie of bijgestelde biografische inzichten: dat is ook niet te verwachten in eenboek dat is samengesteld als huldeblijk [...]' Rob van de Schoor in: Vooys 22 (2014) 4, p. 91-93

'De bijdragen zijn interessant en verrijkend, zowel voor de literatuurvorser als voor de geïnteresseerde leek. Bovendien zijn de teksten in Ellendige levens zeer vlot leesbaar, dankzij de verhalende, soms anekdotische en de toegankelijke, soms persoonlijke schrijfstijl van de respectieve auteurs.' Adelheid Ceulemans in: Spiegel der Letteren 56 (2014) 2, p. 222-225

'Alle biografische portretten naast elkaar vormen een boeiende onderdompeling in de negentiende eeuw en laten de lezer toe om parallellen te bespeuren tussen de verschillende levenslopen en voorzichtige vaststellingen te maken over het toenmalige literaire bedrijf. De talrijke citaten [...] zijn goed gekozen en in sommige gevallen ronduit verrassend (denk aan de spotdichten van de vaak als saai bestempelde Ten Kate), en ook de vele illustraties vormen een meerwaarde voor de bundel.' Bram Lambrecht op: www.tntl.nl/boekbeoordelingen 17 juli 2014

'Almost all of the well-known names qualify.' Harry A. Poeze in: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 170 (2014), p. 177

'Wat we ook van het werk van de besproken auteurs mogen vinden, hun leven is vaak allesbehalve saai - ellendig voor henzelf, maar gunstig voor de lezer.' Gert van de Wege in: Nederlands Dagblad/Gulliver 10-01-2014, p. 10

'Genoten heb ik van het verhaal van Peter van Zonneveld over Elias Anne Borger. Of het kijkje in het liefdesleven van Jacop van Lennep dat Marita Mathijsen biedt. Genoeg om haar te vergeven dat er inderdaad meer lust dan ellende van afspat. [...] Het zijn juist de bijdrages zoals van Jacqueline Bel over de domineesdochter Betsy Perk, die een mooie aanvulling geven op de bekende verhalen zoals Peter van Zonneveld ze door de jaren heen vertelde bij zijn colleges. Daarmee overstijgt Ellendige levens menig afscheidsbundel en is ook een genot om te lezen als introductie van het boeiende werkveld van de negentiende-eeuwse literatuur.' Hendrik-Jan de Wit op: www.litnet.co.za 02-10-2013

'De veelal met smaak geschreven artikelen laten de lezer op aangename wijze nader kennismaken met de letterkundigen Willem Bilderdijk, Hendrik Tollens Cz., Adriaan van der Hoop jr., Jacob van Lennep, Melati van Java, Johannes Kneppelhout, Betsy Perk, Marcellus Emants en anderen.' Boekenpost 21 (2013) 128, p. 46

'Het is een smakelijk boek, de hoofdstukken zijn talrijk en bondig. [...] De vrienden en collega's van Van Zonneveld schrijven met een verontrustende monterheid over de ellende van anderen, van toen. [...] Geen leedvermaak, althans dat denk ik, maar wie zich na het lezen van zulke bakken ellende geen geluksvogel weet, moet maar ophouden met lezen. [...] Een panacee voor alle kwalen, Ellendige levens!' Recensie op de website van de Stichting Jacob Campo Weyerman, www.weyerman.nl 02-10-2013

'Bij het lezen van al die treurige levensverhalen zou je bijna weer gaan geloven in het romantische beeld van de negentiende-eeuwse schrijver die floreert bij droefenis en ongeluk; zoveel verlaten vrienden en vergeefse liefdes, zoveel dode kinderen en vrouwen die het kraambed niet overleven staan er in dit boek.' Liesbet Winkelmolen in: Metaal 10 (2013) 2, p. 15-17

Verder gesignaleerd in: Moesson 58 (2014) 9, p. 10; Gen. 19 (2014) 1, p. 71; Nieuw Letterkundig Magazijn 31 (2013) 2, p. 100, en op: www.tntl.nl/boekbeoordelingen 08-11-2013.