De Middeleeuwen lijken een periode die mentaal gezien ver van ons is verwijderd, maar is dat wel zo? Ludo Milis, emeritus hoogleraar te Gent, duikt in middeleeuwse, vooral verhalende teksten, om diepere structuren bloot te leggen van het denken en voelen van toen. Met citaten brengt hij de waarden en normen tot leven zoals tijdgenoten ze zelf formuleerden. Eerst kijkt Ludo Milis naar de houding tegenover God, andere goden en religies, en de problemen die er uit voortvloeiden in de middeleeuwse samenleving. Vervolgens gaat Milis in op de rol van eer en aanverwante waarden als basis van sociaal gedrag. Uiteindelijk wordt gepeild naar de rol van geesten en de onderwereld. Het is verrassend om te zien hoe veel aspecten die voorgoed achter de rug leken, een nieuwe actualiteit en grotere herkenbaarheid krijgen in onze multiculturele samenleving.
Van Van waarheden en werkelijkheid verscheen in 2017 een Franse vertaling bij Uitgeverij Brepols: L'Homme médiéval et sa vision du monde. Ruptures et survivances. (Culture et sociëté médiévales 31), ISBN 9782503573434.
'Deze boeiende en bij momenten verrassende kaleidoscoop van uiteenlopende aspecten van de middeleeuwse mentaliteit zal zowel de ruim in geschiedenis geïnteresseerde lezer kunnen boeien, maar ook de student geschiedenis die hier een fraaie staalkaart krijgt van de bestudeerde onderwerpen en aangewende methologie van de middeleeuwse cultuurgeschiedenis.' Brigitte Meijns in: Kunsttijdschrift 341 (2012), p. 183
'Het is verrassend om te zien hoe veel aspecten die voorgoed achter de rug leken, een nieuwe actualiteit en grotere herkenbaarheid krijgen in onze multiculturele samenleving.' In: Vitruvius 5 (2012) 18
'Met dit prettig leesbare boekje wil Ludo Milis een "representatieve staalkaart" geven van hoe middeleeuwers in het leven stonden en tegen de wereld aankeken. [...] De smeuïge, vlotte en kruidige passages beveel ik graag aan bij vakgenoten en geïnteresseerden [...]. Charles Caspers in: Trajecta 21 (2012) 3-4, p. 396-397
‘De auteur, in zijn werkzame leven een gevierd historicus, wil de middeleeuwen en dan met name de periode 900-1300 laten spreken. […] Het boek kenmerkt zich door een helder en direct taalgebruik, waarbij een stevige uitspraak en enkele eyeopeners zo nu en dan niet geschuwd worden. Voor de geïnteresseerde lezer een plezier om zich in te verdiepen.’ A.P.G. Spamer in: NBD Biblion 27-10-2011
'Heel toegankelijk, vlot schrijvend weet hij de lezer mee te nemen naar de middeleeuwse wereld. Van Waarheden en Werkelijkheid is geen makkelijk boek maar boeit, daagt uit en wint de lezer voor zich. Milis is bovendien goed in het doorspekken van de teksten met kleine rake opmerkingen en citaten die de tekst even doorbreken.' Drs. S.E. Wubbolts-de Boer op www.historischhuis.nl/recensies 20-09-2011
‘Milis erkent dat het feit dat haast alle teksten geschreven zijn door kerkelijke auteurs betekent dat de representativiteit beperkt is. […] Het is verrassend om parallellen te kunnen ontdekken tussen de preoccupaties van middeleeuwse clerici en die van spraakmakende politici in onze hedendaagse samenleving.’ In: KNR Bulletin 14 (2011) 3, p. 26
‘Dit boek, waarin hij [Milis] aan de weet wil komen hoe en wat mensen in de Middeleeuwen dachten, voelden, wisten, is het resultaat van een lang rijpingsproces, zegt hij in het Voorwoord. Hij is de historicus die laveert tussen wat nú interessant is en tóen – 1000 jaar geleden – belangrijk. […] Milis heeft een erg lezenswaardig, soms vermakelijk boek geschreven. De middeleeuwen lijken zo af en toe nog niet zo héél lang geleden …’ Reinder Tuitman in: Protestantse Kerkbode 123 (2011) 35, p. 3
‘De gedachtewereld van de middeleeuwer is een interessant onderwerp, maar wat deze publicatie zo boeiend maakt, is dat Milis niet schroomt om zijn eigen kijk op de zaken te geven. […] Het treft hem dat “onze maatschappij weer meer en meer middeleeuwse trekken krijgt.” “De druk vooruit waarin de westerse cultuur (…) geloofde, lijkt afgeremd te worden door de instroom van eeuwen van traditie.” Milis spreekt de hoop uit dat “het rationele denken het niet zal moeten afleggen tegen irrationeel geloof dat altijd de onbewijsbaarheid van zijn groot gelijk als voordeel uitspeelt.” Ik hoop met hem mee.’ Leon Mijderwijk op: www.historiën.nl 01-09-2011
‘Met kennelijk plezier confronteert Ludo Milis de lezer van dit boekje met voorbeelden uit Middeleeuwse verhalende bronnen. Het gaat hem niet om een sluitende analyse of reconstructie van het middeleeuwse wereldbeeld. Hij wil de aandacht vestigen op in het oog springende opvattingen, die representatief zijn voor de toenmalige manier van denken.’ In: Geschiedenis Magazine 47 (2012) 2, p. 58
‘Overigens is het niet alleen voor een beter begrip van de middeleeuwen een belangrijk boek. Al lezend realiseren we ons dat heel veel van die opvattingen, waarvan we meenden dat ze al lang achterhaald waren, nieuwe actualiteit hebben gekregen in onze samenleving, die door het samenvloeien van allerlei culturen oude structuren opnieuw zichtbaar doet worden. […] Het is de moeite waard om zijn boek zorgvuldig te lezen, al was het alleen maar om die sensatie mee te beleven.’ In: Orde van den Prince 31 (2012) 3, p. 16
‘In dit boek wil de schrijver aantonen in welke mate aspecten van de middeleeuwse leefwereld in onze multiculturele samenleving een “nieuwe actualiteit en grotere herkenbaarheid krijgen”. […] Voor de concrete uitwerking hiervan laat Milis de middeleeuwse auteurs zelf aan het woord. Hij zelf blijft op de achtergrond en wil enkel een “bindtekst” verzorgen “die de lezer begeleidt op zijn reis door de tijd”. […] In al deze gevallen was Milis beter wat prominenter in zijn tekst aanwezig geweest: zijn rol als gids zou er bij gewonnen hebben. Deze, althans in mijn ogen, enkele tekortkomingen, nemen niet weg dat het boek meer dan boeiende lectuur is.’ Raoul Bauer in: De uil van Minerva 25 (2012) 1/2, p. 118-120
‘Deze boeiende en bij momenten verrassende kaleidoscoop van uiteenlopende aspecten van de middeleeuwse mentaliteit zal zowel de ruim in geschiedenis geïnteresseerde lezer kunnen boeien maar ook de student geschiedenis die hier een fraaie staalkaart krijgt van de bestudeerde onderwerpen en aangewende methodologie van de middeleeuwse cultuurgeschiedenis.’ Brigitte Meijns in: Kunsttijdschrift Vlaanderen 61 (2012) 3, p. 183
‘Als geen ander weet deze man geschiedenis aantrekkelijk te maken door de insertie van tal van anekdotes. Milis onderzoekt op welke terreinen de middeleeuwer mijlenver van ons af staat, maar ook soms verbazend dichtbij. Helaas is Milis nogal eens bevooroordeeld en schrijft hij niet steeds neutraal.’ GD op: www.christusrex.be, 13-09-2012.