Monastiek observantisme en Moderne Devotie in de Noordelijke Nederlanden

In vrijwel alle geledingen van het monastieke landschap manifesteerde zich in de loop van de vijftiende eeuw een duidelijk streven naar hervormingen, een terugkeer naar de oorspronkelijke beginselen en een daarmee gepaard gaande strikte naleving van de ordewetgeving. Deze ontwikkeling, die zich lang niet altijd zonder slag of stoot voltrok, wordt aangeduid als 'monastiek observantisme'. Wat betreft de Noordelijke Nederlanden heeft het onderzoek hiernaar zich in de laatste decennia overwegend gericht op de Moderne Devotie. In deze bundel worden echter juist de observantiebewegingen in de oudere kloosterorden belicht, waarbij de vraag centraal staat in hoeverre er sprake was van wisselwerking met de Moderne Devotie.    

Inhoud: HILDO VAN ENGEN/GERRIT VERHOEVEN, Woord vooraf   HILDO VAN ENGEN/GERRIT VERHOEVEN, Monastiek observantisme en Moderne Devotie in de Noordelijke Nederlanden   MIRJAM SCHAAP, Over 'qwaclappers' en ander schadelijk volk: de laatmiddeleeuwse hervorming van Noord-Nederlandse minderbroederkloosters bezien vanuit de interne machtsstrijd binnen de orde   BERT ROEST, De clarissen in de Noordelijke Nederlanden   TOM GAENS, Van de woestijn naar de stad. Connecties tussen Utrechtse en Amsterdamse kartuizers en stedelijke netwerken van moderne devoten ten tijde van het interne schisma   HILDO VAN ENGEN, Cisterciënzers in de stad. De priorij Mariënkroon in Heusden   GERRIT VERHOEVEN, Visitatie en reformatie bij de norbertinessen in de vijftiende eeuw. De houding van legaat Cusanus, de orde van Prémontré en de vader-abt van Mariënweerd jegens de jonkvrouwen van Koningsveld   KOEN GOUDRIAAN, De observantie der conversinnen van Sint-Augustinus   J.A. (HANS) MOL, Epiloog: de Moderne Devotie en de vernieuwing van het kloosterlandschap in Nederland   Verkort aangehaalde bronnen en literatuur   Register van geografische en persoonsnamen   Auteurs

'Van Engen voegt [...] een fraai hoofdstuk toe aan de geschiedenis van beide kloosters.' Arnoud-Jan Bijsterveld in: Noordbrabants Historisch Jaarboek 2009, p. 258-260

'De redacteuren zijn erin geslaagd een substantiële bijdrage te leveren aan het debat rondom het laatmiddeleeuwse kloosterwezen in de Nederlanden. De bijdragen in de bundel ontstijgen het enge perspectief van de individuele orde. Dit is ook de verdienste van Hans Mol die de verschillende eerder uitgezette krachtlijnen in de afsluitende bijdrage samenbrengt. Hierin gaat hij in op de aard en fasering van de verschillende vernieuwingsbewegingen die elk op hun eigen wijze, zoals Mol aantoont, beïnvloed zijn door de Moderne Devotie.' Bas Diemel in: BMGN 125 (2014) 1, p. 105-107

'Tezamen laten de auteurs op vakkundige en genuanceerde wijze zien dat de Moderne Devotie hoe dan ook op ingrijpende wijze het toenmalige kloosterleven heeft verbreed (door het voor een ruimere groep uit de samenleving toegankelijk te maken) én verdiept (meditatie, gebed, Bijbelse en liturgische vroomheid). Het zal nog lang zoeken zijn voor wie de eigendomsrechten van de geestelijke en godsdienstige vernieuwingen in de laatmiddeleeuwse christenheid wil achterhalen. Degenen die deze klus op zich nemen, zijn zeker gebaat met de aanbevelingen die Hans Mol geeft in zijn knappe epiloog bij de bundel.' Charles Caspers in: Trajecta 21 (2012) 3-4, p. 397-398

'Van Engen kleurt zijn analyses met enkele boeiende anekdotes in. De geschiedenis van het Heusdense kloosterleven leest als een spannend vervolgverhaal. [...] Het boek is het resultaat van gedegen onderzoek. De lezer krijgt vanuit verschillende invalshoeken een aardige inkijk hoe de kloosters reageerden op het elan van de Moderne Devotie.' Hans van den Eeden in: Brabants Dagblad 29-12-2008

'De charme van deze mooi vormgegeven uitgave ligt voor mij vooral daarin dat vele auteurs verslag doen van lopend onderzoek en duidelijk stellen dat het nog te vroeg is voor een enigszins definitieve monografie over het door hen behandelde onderwerp. Dat zal zeker sommige lezers teleurstellen, maar mij boeide zeer dat men op die manier de hedendaagse mediëvist aan het werk kan zien.' Dr. Philip Bosscher op: www.historischhuis.nl/recensies

‘Der Band besticht durch Seine Vielschichtigkeit […], die vergleichende Perspektive und den Kenntnisreichtum der Autoren.’ Letha Böhringer in: Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters 66 (2010) 1, p. 325-326.

Verder gesignaleerd in: Reformatorisch Dagblad 10-12-2008; Brabants Dagblad 08-01-2009; VolZin 8 (2009) 2; Geschiedenis Magazine 44 (2009) 2; Collatie, aflevering 24, oktober 2009; Speculum oktober 2010.