Staf en storm

In december 1851 moest minister-president J.R. Thorbecke vernemen dat paus Pius IX had besloten de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland in te stellen. Herstellen volgens sommigen, want dat bisschoppelijke bestuur was er vóór de Reformatie ook geweest. In 1853 was het zover. De gevolgen voor katholieken én protestanten waren groot. De Nederlandse rooms-katholieke kerk was niet langer een missiekerk en de katholieken konden zich met herwonnen vertrouwen in de openbare ruimte manifesteren. Veel protestanten vreesden dat zij de greep op het land zouden verliezen; hun onrust mondde uit in de Aprilbeweging. Tientallen pamfletten en tijdschriften waarschuwden voor 'Rome'. In Staf en storm - een initiatief van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis - brengen historici, kerkhistorici en kunsthistorici '1853' in beeld en belichten zij de gevolgen voor de Nederlandse samenleving, op kortere en langere termijn.

Inhoud: JURJEN VIS/WIM JANSE, Woord vooraf   PIET DE ROOY, Inleiding   THEO CLEMENS, Een kerk zonder bisschoppelijk bestuur. Een herwaardering van de periode vóór 1853   HANS DE VALK, Meer dan een plaats. De keuze van Utrecht als aartsbisdom in 1853    PETER JAN MARGRY, Imago en identiteit. De problematische manifestatie van 'het katholieke' in de Nederlandse samenleving rond het midden van de negentiende eeuw   ANNEMARIE HOUKES, Het succes van 1848. Politiek in de Aprilbeweging   FRITS BROEYER, Het synodale establishment in de hervormde kerk en de Aprilbeweging   JASPER VREE, Groninger godgeleerden en predikanten in beweging: politiek en propaganda   DICK SCHOON, Oude en nieuwe bisschoppen. De 'oud-katholieken' en 1853   PIET MOLEVELD, Enkele protestantse tijdschriften rond 1853   JAN JACOBS, Van losse hulptroepen naar een welgeordend leger. Over de samenwerking tussen de priester-religieuzen bij de wederopbouw van katholiek Nederland na 1853   SIBLE DE BLAAUW, De kathedralen van 1853   THOMAS VON DER DUNK, Een onverkoopbare kerk. Pastoor Joannes Hartman en de oude augustijnenstatie in de Heerenstraat   ARIE OLIEHOEK, Van statie naar parochie. De hervorming van de katholieke kerk in Delft na de herinvoering van de hiërarchie (1853-1863)   HANS BORNEWASSER, 1953: 'Honderd Jaar Kromstaf'. Kentering binnen de katholieke subcultuur   PETER NISSEN, Wat valt er in 2003 nog te herdenken? 1853 in het levensbeschouwelijk bewustzijn van Nederland   JAN DIRK SNEL, Een keuze uit de literatuur   Register van personen   Personalia van auteurs en redacteuren

'Alle zojuist vermelde bijdragen zijn van goede, soms zelfs uitstekende, kwaliteit en bieden gezamenlijk een goede introductie tot een bijzonder fenomeen in de vaderlandse geschiedenis en de vrijwel tot vandaag toe merkbare gevolgen daarvan. De waarde wordt nog verhoogd door een uiteraard niet volledig, maar wel "up-to-date" literatuuroverzicht.' Dr. Ph.M. Bosscher in: Recensiebank historischhuis.nl

'Het boek Staf en storm geeft een uiterst deskundig relaas van de ontwikkelingen van de Rooms-Katholieke Kerk in de negentiende eeuw en daarna. Voor wie op de hoogte wil blijven van de wereldkerk - die deze kerk toch is - vindt in dit boek meer dan voldoende. Lof voor de VNK die er steeds weer in slaagt om kwaliteit in deze serie te leveren.' K. van der Zwaag in: Reformatorisch Dagblad, 2 april 2003

'De Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis is er in geslaagd om een mooie bundel van kwalitatief hoog niveau samen te stellen. Stond de herdenking van 1853 in 1903 en 1953 vooral in het teken van de verzuiling, in deze bundel dragen diverse historici (...) bouwstenen aan om de gebeurtenissen in een nieuw perspectief te plaatsen.' Jos van den Hout, in: Documentatieblad voor de Nederlandse Kerkgeschiedenis na 1800 36 (2003) 59.