Macht en gezag in het Markiezaat

De stad Bergen op Zoom lag in 1477 binnen een platteland dat een lappendeken van feodale betrekkingen vertoonde. Hoewel aan de top van de bestuurlijke piramide een regionale heer stond, waren veel dorpen ondergeschikt aan eigen lokale heren of in het bezit van kloosters en abdijen. Langzamerhand slaagden de heren van Bergen op Zoom er echter in om de meeste dorpen in bezit te krijgen. De heren van Bergen op Zoom waren trouwe aanhangers van de landsheerlijke dynastie, het huis van Habsburg. Daaraan dankten zij hun verheffing tot markies (1533), waardoor Stad en Land van Bergen op Zoom een markgraafschap of markiezaat werden. De heren en markiezen versterkten hun gezag door bestuur en rechtspraak te reorganiseren. Bergen op Zoom werd hierdoor steeds belangrijker. Toen de markies in 1581 de Spaanse zijde koos, werd begin 1582 zijn bezit vervallen verklaard door de Staten van Brabant en kort daarna beleend aan Willem van Oranje. Daarmee kwam een einde aan de activiteiten van de instellingen die namens de markies Stad en Land van Bergen op Zoom bestuurden. Macht en gezag in het markiezaat beschrijft in detail de verdeling van macht, gezag en invloed ten aanzien van bestuur en rechtspraak in Stad en Land van Bergen op Zoom in de periode 1477-1583. De auteur is historicus en oud-gemeentearchivaris van Bergen op Zoom.    

'Deze dissertatie, waarop de oud-gemeentearchivaris van Bergen op Zoom verleden jaar in Nijmegen is gepromoveerd, is een proeve van bekwaamheid in de ware zin van het woord: een staaltje vakmanschap dat wordt geleverd door iemand met een langdurige en intieme vertrouwdheid met de materie waarover hij schrijft. Macht en gezag in het Markiezaat is dan ook een loepzuiver specimen van de genus institutionele geschiedenis waarvan het bestaansrecht door boeken als dit nog maar eens wordt onderschreven. Het doordringt je van het besef dat het volstrekt onmogelijk is om zonder gedegen voorkennis van de politieke en bestuurlijke instellingen wat dan ook te doen aan de geschiedenis van een plaats, een regio of een land. Van Ham brengt die kennis aan met een stelselmatigheid en een grondigheid die soms schoolmeesterachtig aandoen. (...) Geïnteresseerden in de West-Brabantse geschiedenis worden bij de les gehouden dankzij het sublieme kaartwerk, dat de bestuurlijke complexiteit van het markiezaat volkomen doorzichtig maakt.' P.C.M. Hoppenbrouwers in: BMGN 116 (2001) 3, p. 377-379

'In een geweldig essay onthult hij daardoor een belangrijk brok uit de rijke Bergse historie. De middeleeuwse verwikkelingen werden door uitgeverij Verloren in een fraai boekwerk gebonden en in de boekhandel te koop aangeboden. En voor wie zich interesseert in de historie van onze Scheldestad mag het boek zeker niet in zijn (of haar) boekenkast ontbreken. Daarenboven is het levenswerk van Van Ham niet te versmaden en in hoge mate onthullend te noemen; bijzonder leesbaar zelfs, al moet gezegd dat het bepaald niet voor een avondje lekker lezen bedoeld. Een ding is zeker: het is de doctorstitel meer dan waard!' Piet H.B. Michielsen in: De Gazet 20-07-2001

'Met Macht en gezag zet W.A. van Ham de kroon op een levenswerk in de archieven van Bergen op Zoom, dat reeds ruim zestig geschiedkundige bijdragen opleverde.' Janick Appelmans in: Signum 13 (2001) 3-4, p. 128-130

'Concluderend dient dit boek vooral te worden beschouwd als een samenvatting van decennialang historisch onderzoek van de auteur naar dit deel van Brabant. Het heeft geresulteerd in een zeer degelijke studie zonder veel opsmuk, de vele gebiedskaartjes (maar liefst 36 stuks) uitgezonderd. Het markiezaat werd meer opgenomen in de staatsstructuur maar behield tegelijkertijd haar autonomie, luidt de nuchtere conclusie van de auteur. Wat betreft analyse stelt dit teleur maar als overzichtswerk van de bestuurlijke geschiedenis van Bergen op Zoom in de late Middeleeuwen voldoet het boek ruimschoots.' C.O. van der Meij in: Virtus. Jaarboek voor adelsgeschiedenis 10 (2003), p. 196-198

Verder gesignaleerd in: Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis (2001) 4, p. 1371-1372; Bijdragen tot de Geschiedenis 84 (2001) 4, p. 552-554; Brabant cultureel 10 (2000) 49; De zeventiende eeuw 16 (2000) 2, p. 170-171; Genealogie 7 (2001), p. 25; Bulletin d'Information. Centre europeen d'etudes bourgignonnes (juni 2001) 38; Cd-rom Leesidee 2000-2005.