Een nuttelike practijke van cirurgien

Een arts zonder astrologie is als een blinde zonder stok, aldus een Pseudo-Hippocratisch traktaat. Iedere middeleeuwer die van de geneeskunde zijn beroep had gemaakt - van doctor medicinæ tot barbier - was ervan doordrongen dat kennis van de loop van de planeten en van de tekens van de dierenriem onontbeerlijk was voor de uitoefening van zijn beroep. De werking van de vier humoren (bloed, slijm, gele en zwarte gal), die de gezondheid van de mens bepaalden, werden namelijk in sterke mate beïnvloed door deze belangrijkste astrologische elementen. Daarom moest een geneeskunstbeoefenaar astrologische berekeningen betrekken in zijn medische oordeel. Deed hij dat niet, dan kon hij in het ergste geval de dood van zijn patiënt op zijn geweten hebben. Het Middelnederlandse verzamelhandschrift 2818 uit de Österreichische Nationalbibliothek te Wenen bevat een combinatie van astrologische, astronomische en vooral medische teksten - vanuit middeleeuws perspectief dus een logische combinatie. In zijn omvangrijke studie naar dit interessante verzamelhandschrift onderzoekt Erwin Huizenga het ontstaan en het functioneren van het handschrift. Hiervoor behandelt hij zeer uiteenlopende onderwerpen variërend van de katernsignaturen in de codex tot de operatieve ingrepen van de lithotomen of steensnijders. Al deze onderwerpen zijn op de één of andere manier gerelateerd aan één of meer van de hoofdlijnen van zijn boek: 1. onderzoek naar het handschrift als materieel object, 2. onderzoek naar de inhoud van de traktaten en 3. onderzoek naar de bredere sociaal-culturele context van het verzamelhandschrift. Omdat de codex naar alle waarschijnlijkheid is samengesteld door een Brabantse chirurg, kan deze met recht gekarakteriseerd worden als een nuttelike practijke van cirurgien.    

'een indrukwekkend pionierswerk. (...) Zeer uitvoerig, erudiet en nauwkeurig analyseer Huizenga de rijke inhoud en geeft daarbij blijk van een verbluffende belezenheid. Er is mij geen ander voorbeeld bekend van een artes-handschrift dat zo exhaustief en voorbeeldig bestudeerd werd'. Ria Jansen-Sieben in: Queeste 12 (2005), p. 175-177

'Huizenga's studie geeft een prachtig beeld van het type teksten dat de meer ontwikkelde geneeskunstbeoefenaar, in dit geval een chirurg, in zijn bagage had, of meende te moeten hebben. (...) Deze dissertatie [is] een een zeer informatief en geleerd boek, een aanwinst voor medisch-historisch Nederland en België.' Marijke Gijswijt-Hofstra in: BMGN, 114/3 (1999)

'Huizinga heeft het Middelnederlandse artesonderzoek een belangrijke impuls gegeven met zijn enthousiast geschreven en rijk-gedocumenteerde studie.' O.S.H. Lie in: Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 115/2 (1999)

'This painstaking and beautifully produced book represents a towering achievement.' Maarten Ultee in: Bull.Hist. Med., 1999, 73.