Leven in de eindtijd

Een van de constanten in het middeleeuwse denken is het besef te leven in de eindtijd. Deze overtuiging ging terug op de indeling van de wereldgeschiedenis in zes tijdvakken, waarvan de vroegste sporen te vinden zijn bij Julius Africanus, maar die haar gezag ontleende aan Augustinus. Het laatste tijdvak zou zijn ingegaan met de geboorte van Christus en besloten worden met het einde van de wereld. Allen die na Christus kwamen, leefden dus in de schaduw van de jongste dag, al was het aanbreken daarvan, zoals Augustinus leerde, door mensen niet met zekerheid te voorspellen. Er was in die tijd weinig nodig om dit angstaanjagende besef tot regelrechte paniek te verhevigen. Onschuldige natuurverschijnselen, onverklaarbare gebeurtenissen in de kosmos en angstaanjagende politieke verwikkelingen vervulden de middeleeuwse mens met vrees voor het komende einde. Er ontstond een groeiende stroom van speculaties en profetieën omtrent de eindtijd. De eschatologische uitspraken werden ontleend aan bijbelse gegevens, gingen terug op de mening van gezaghebbende auteurs en ontsproten aan de altijd vruchtbare volksfantasie. Deze fascinerende kluwen van hoopvolle verwachtingen, gruwelijke angstdromen en schokkende waarnemingen wordt ontrafeld in Leven in de eindtijd. In het eerste deel, dat over verwachtingen van het einde gaat, behandelt Eligh de indeling van de geschiedenis, het vijfde rijk, het heilige Roomse rijk, Muspilli en Völuspá, het jaar 1000, het chiliasme, Hildegard von Bingen, Joachim van Fiore, Jeruzalem en het dal van Josafat. Het tweede deel gaat over voortekenen. Daarin komen aan de orde: het joodse volk in de eindtijd, Gog en Magog, Elia en Henoch, de Antichrist, de zwarte dood, heks en duivel, de vijftien voortekenen, astrologie, de sage van de vredevorst, de dorre boom en de volkerenslag.