De ongetemde tong

Liegen, lasteren en schelden: gesproken woorden kunnen pijn doen. Middelnederlandse teksten tussen 1300 en 1550 besteden veel aandacht aan deze schadelijke potentie van het spreken. De ‘zonden van de tong’ worden door sommige auteurs zelfs als de achtste hoofdzonde beschouwd. De tong verwoest niet alleen de reputaties van de spreker én degene over of tot wie wordt gesproken, maar brengt ook het zielenheil van beiden in gevaar. De ongetemde tong is in hun visie van nature geneigd om zich te misdragen en daarom moet er voortdurend op worden gelet. Martine Veldhuizen laat zien dat de preoccupatie met negatief spreken verschillende laatmiddeleeuwse genres doortrekt. Met behulp van een taaltheoretisch instrumentarium analyseert zij zowel kerkelijke als profaan-ethische teksten en vergelijkt deze met juridische bronnen. Langs deze weg laat zij de contouren zien van een overkoepelend ‘discours van de ongetemde tong’ in de late middeleeuwen.     

'Martine Veldhuizen [kan] trots zijn op haar proefschrift: ze heeft een uitstekend begin gemaakt met het ontginnen van het terrein van vloeken, schelden en lasteren in het Middelnederlands. Dat ze haar onderzoeksterrein heeft beperkt tot wat ik gemakshalve maar artes-literatuur noem, is begrijpelijk en verstandig. In de Slotbeschouwing wijst ze er terecht op dat onder andere in "literaire" teksten nog heel wat te halen valt.' Ludo Jongen in: Madoc 28 (2014) 3, p. 185-187

'Veldhuizen is de eerste academicus die zich aan een comparatieve studie van schadelijk spreekgedrag uit verschillende domeinen waagt. De poging is an sich al bewonderingswaardig, maar het analyseren en samenbrengen van teksten uit verschillende domeinen is ook nog eens vernuftig gedaan. Het instrumentarium dat hiervoor gebruikt is, zorgt niet alleen voor innovatieve analyses, maar ook voor vernieuwende conclusies.' Chloé Vondenhoff op: www.jhsg.nl (website Jonge Historici) 08-12-2014

'Veldhuizens onderzoek is systematisch doordacht en helder gepresenteerd. [...] De vraag naar de verhouding tussen de inhoud en de context en werking van woorden is heel interessant, en Veldhuizen weet inzichtelijk te maken hoe daar in de late middeleeuwen op een andere manier over gedacht werd dan nu.' Jeroen Bouterse op: www.historischhuis.nl/recensiebank 03-06-2014

'In kerk en maatschappij was men het opvallend eens over de omgang met de zonden van de tong, concludeert Veldhuizen. De kern was dat iedereen zijn tong moest (leren) temmen. [...] het oordeel over overtredingen was overigens zeker niet ongenuanceerd. Niet iedere leugen was even kwaadaardig en niet elke roddel berokkende evenveel schade.' Rien van den Berg in: Nederlands Dagblad/Gulliver 09-05-2014, p. 5

'[...] een goed gestructureerd en analytisch sterk boek [...], dat theoretisch goed verankerd is. Daarbij beheerst ze de kunst van het schrijven. Haar betoog lees vlotjes en zonder haperingen, mede door de verscheidene boeiende citaten die in haar boek de revue passeren.' Enne Koops op: Historiek.net 13-04-2014

Gesignaleerd in: Onze Taal 83 (2014) 4, p. 106.