Profijtelijke boekskens

Niet veel meer dan vijf eeuwen scheiden Gutenberg van de internetrevolutie. In Profijtelijke boekskens laat Willem Heijting zien hoe in dat tijdperk het medium van de drukkunst werd ingezet voor de verbreiding van religieuze denkbeelden. Een nog onzekere markt en de onderdrukking van de reformatie kenmerken de eerste periode. Daarna wordt het gedrukte boek ingezet voor een massaal vroomheidsoffensief, zowel ten gunste van de 'bevoorrechte kerk' als van alternatieve stromingen. Het zoeken naar nieuwe identiteiten kenmerkt de jaren rond 1800 en daarna. Als in de twintigste eeuw de macht van en de liefde voor het boek een toppunt bereiken, breken nieuwe media door. Door de eeuwen heen, zo maken de zeventien case-studies in deze bundel zichtbaar, is er een spanningsveld geweest tussen het religieuze ideaal, de politieke en maatschappelijke realiteit en het geldelijke gewin.

Dr. Willem Heijting (1943) was tot 2005 conservator bij de Universiteitsbibliotheek van de Vrije Universiteit te Amsterdam, tevens hoofd van het Studiecentrum voor Protestantse Boekcultuur. Daarna was hij adjunct-directeur van deze bibliotheek. Als boek- en kerkhistoricus publiceerde hij De catechismi en confessies in de Nederlandse reformatie tot 1585 (2 delen, 1989) en diverse andere publicaties op het raakvlak van beide disciplines.    

Inhoud: Boekcultuur, geloof en gewin. Ter inleiding  Afkortingen  Tussen middeleeuwen en reformatie: Succes becijferd. Een bibliometrische analyse van het fonds van Gheraert Leeu  Vroomheid en geleerdheid. De boeken uit het klooster van de Bossche wilhelmieten  De strijd om het reformatorische boek: Devote en seer schoone boekskens. Boekhistorische verkenningen  Het boek en de overdracht van ideeën bij de eerste Nederlandse evangelisch gezinden  Vroegreformatorische lectuur uit de drukkerij van Crom en Mierdmans  De Duitse vertalingen van de Confessio belgica  Protestantse confessies in het Wonderjaar 1566  De psalmberijmingen van Marnix en Datheen en het 'particulier interest' van de boekverkopers  Het zeventiende-eeuwse vroomheidsoffensief: Boeken en lectuur in het Behouden Huys. De boeken in de Barentsz-collectie van het Rijksmuseum 'Voorsichtich ghelyck de slangen: en onnoosel als de duyven'. De Dordtse uitgever François Boels  Protestantse bestsellers in de Republiek rond het midden van de zeventiende eeuw  Hendrick Beets, uitgever voor de Duitse Böhme-aanhangers in Amsterdam  Op zoek naar nieuwe identiteiten: 'Sint Koster'. Willem Bilderdijk over de uitvinding van de boekdrukkunst  Saint-simonisme in Nederland. Guillaume van den Bergh en Goose van der Voo  Gerbrand Bruining, broodschrijver De liefde voor het boek en de internetrevolutie: Mr. H. Bos Kzn. Dynamisch collectioneur en gentleman dealer  Het boek tussen de media. Over kader en grondslagen van boekhistorisch onderzoek  Personenregister

'Heijting did not make a choice for a chronological presentation of his articles [...], but he clustered them thematically in time. [...] This variety makes reading Heijting's articles a real pleasure, all the more because he knows how to put his topics in a wider context: that of a methodological discussion, a current state of the art or a more theoretical framework. [...] In almost every essay Heijting puts forward the relationship between ideas and commerce. This approach proves to be very fruitful. [...] The collection of Heijting's miscellaneous writings in one volume can only be welcomed. All of them are readable, instructive and exemplary in their setup.' B. Dongelmans in: Church History and Religious Culture 89 (2009) 4

'Het merendeel van de artikelen bespreekt een zeer concreet boekhistorisch onderwerp, maar de behandeling gebeurt altijd in een breder cultuurhistorisch of methodologisch kader. Dat vergroot het belang van de besprekingen dermate dat ook de artikelen met een zeer specifieke probleemstelling aangenaam en voor iedereen met vrucht te lezen zijn.' Thom Mertens in: De Gulden Passer 86 (2008), p. 215

'Ondanks het feit dat Heijting zelf genoeg lacunes aanwijst in deze boekhistorie levert de bundel toch een goed overzicht van vijf eeuwen boekcultuur. Jammer dat het aspect van geldelijk gewin iets onderbelicht blijft. De opmerking dat er bij de keuze van psalmberijming tussen Datheen en Marnix juist ook het 'particulier interest' van de boekdrukker een rol speelt, is verrassend en maakt nieuwsgierig naar andere voorbeelden.' Paule Dix-Hertogh in: Recensiebank HistorischHuis.nl; 'Heijting heeft daartoe een groot aantal eerder verschenen artikelen van zijn hand bewerkt en in deze uitgave opgenomen. [...] Nu geeft een dergelijke opzet een boek gewoonlijk een ietwat fragmentarisch karakter en dat is uiteraard ook hier het geval, maar toch, het stoort niet en de leer krijgt een goed leesbaar overzicht van vijf eeuwen religieuze boeken in Nederland. [...] Meer merkwaardige mensen worden genoemd, en of men ze nu sympathiek vindt of niet, boeiend zijn ze zeker. Dat laatste geldt ook voor dit boek.' Dr. H. Florijn in: Reformatorisch Dagblad 05-12-2007

'Heijting gebruikt de boekhistorische benadering steeds in een breder historisch verband en verleent de boekgeschiedenis zo de waarde die ze verdient. Zoals het boek slechts een van de vele media is, is de boekwetenschap een van de vele disciplines tussen de wetenschappen, die, wanneer ze in samenhang wordt ingezet, de resultaten van het onderzoek optilt tot een hoger niveau. Waarlijk een "profijtelijk boeksken"!' Goran Proot in: Spiegel der Letteren 50 (2008) 1

'Met het thema 'geloof en gewin' raakt Heijting aan een kernvraag die bij iedereen opkomt bij het analyseren van uitgeversfondsen en boekdrukkersactiviteiten. We willen namelijk steeds weer weten in welke mate de levensovertuiging van een drukker een rol speelde bij zijn fondsvorming en in welke mate het ging om 'plat' marktdenken.' Paul H.A.M. Abels in: Tijdschrift voor Kerkgeschiedenis 11 (2008) 3

Verder gesignaleerd in: NRC Handelsblad 27-07-07.