Het Goudse hofstedengeldregister van ca. 1397 en andere bronnen voor de vroege stadsontwikkeling van Gouda

Steden in het middeleeuwse Holland ontstonden vaak op grond die het eigendom was van een stadsheer, de graaf of één van zijn leenmannen. Om de stedelijke ontwikkeling te bevorderen, gaf de stadsheer zijn grond uit in kleine percelen tegen een eeuwigdurende erfcijns, het hofstedengeld. Het ging daarbij om een klein bedragje, dat in de loop van de eeuwen ook niet werd aangepast. Hofstedengelden zijn daarom uitstekende gidsfossielen, die veel informatie verschaffen over de stedebouwkundige ontwikkelingen van historische stadskernen. Van de hofstedengelden werd administratie bijgehouden. Uit de veertiende eeuw waren tot nu toe wel excerpten en fragmenten van deze administratie of registraties van beperkte stadsgebieden bekend.

Voor het eerst is nu een veertiende-eeuws hofstedengeldregister voor het hele stadsgebied van één van Hollands hoofdsteden te voorschijn gekomen. Het gaat om een register voor Gouda, daterend van omstreeks 1397. In dit deel van het Apparaat voor de geschiedenis van Holland wordt het register integraal uitgegeven, samen met nog enkele sociotopografische bronnen: bronnen die inzicht verschaffen in de topografie en de bevolkingsdistributie in het middeleeuwse Gouda. Het gaat om een keur op de stadswateren, oorspronkelijk van omstreeks 1355 maar later enkele malen aangepast, om een lijst van districten voor de straatwacht uit 1405 en de oudste rentelegger van het Catharinagasthuis (1408). In de inleiding besteden de bewerkers aandacht aan de aard van deze bronnen en de mogelijkheden die ze bieden voor stadshistorisch onderzoek. Tevens wordt de balans opgemaakt van het onderzoek naar hofstedengeldregisters in Holland in het algemeen.