De ingebeelde chaos

In 1710 verscheen in Amsterdam het ‘goddeloze’ boekje De ingebeelde chaos, geschreven door de 25-jarige kantoorknecht Hendrik Wyermars. Hij beweerde daarin dat de aarde eeuwig bestaan had en noemde het Bijbelse scheppingsverhaal een mythe. Wyermars was een moedige vrijdenker die alle geloof achter zich had gelaten en alleen op basis van de rede wilde discussiëren. Hij bouwde een volkomen naturalistisch wereldbeeld op. De Amsterdamse dominees klaagden over zijn ‘spinozistische’ boekje bij het stadsbestuur, dat Wyermars liet oppakken. Na een onbeduidend proces werd hij tot vijftien jaar eenzame opsluiting veroordeeld. Na zijn vrijlating leefde hij ondergedoken in zijn geboortestad, tot hij als oude man opnieuw werd opgepakt. Hij overleed enige jaren later in gevangenschap. Zijn zaak is een van de meest tragische gevallen van de onderdrukking van meningsvrijheid in de zo tolerante Republiek. Wyermars’ boekje verschijnt nu na drie eeuwen in een moderne, geannoteerde hertaling.    

'Wederom zijn ook deze hertaling en bezorging van Wielema een schitterend eerbetoon aan een Nederlandse vrijdenker uit de vroege (of radicale) Verlichting. De bezorging is niet alleen een hommage aan het boek, maar mede dankzij de nu ingevulde open plekken in zijn biografie, ook aan de auteur Weyermars. Het is wachten tot Wielema binnenkort weer komt met een ander onder het stof vandaan gehaald 'goddeloos' en historisch belangrijk werk.' Rindert Jagersma in: Mededelingen van de stichting Jacob Campo Weyerman 39 (2016) 1, p. 92-94

'De tekst is nu in een prettig leesbare hertaling geredigeerd. [...] Minstens zo interessant is Michiel Wielema's inleiding waarin hij allerlei nieuwe informatie over Wyermars' afkomst, zijn netwerk en zijn tijd ná zijn vrijlating bijeen heeft gebracht.' Djoeke van Netten in: Geschiedenis Magazine 50 (2015) 7, p.