Onnoemelijke dingen

Europeanen keken onbekommerd naar inheemse volkeren die werden getoond op wereldtentoonstellingen, maar castraten zongen verwijfd en pastoors konden geen moordenaars zijn. Hoe modern en vrij mensen zich ook voelden, zo omstreeks 1900, 'gevoelige kwesties' waren er in overvloed. Taboes bepaalden wat niet besproken, gehoord, gedacht of gedaan mocht worden. Naast ongeschreven regels waren er de geschreven regels: de verboden. Welke taboes en verboden bestonden er in het fin de siècle rond bijvoorbeeld (homo)seksualiteit, incest, gemengde rassen, pedofilie, zelfmoord, mode, masturbatie, ontlasting, geslachtsziekten, naakt in de kunst, rijk worden van romans? Hoe keek men aan tegen misdaad en straf? Werden mensen die taboes probeerden te doorbreken gestraft en zo ja, op welke manier? En hoe kregen taboes gestalte in de literaire en artistieke productie? Deze bundel biedt een boeiende selectie uit de vele 'onnoemelijke dingen' van destijds.    

Inhoud: REDACTIE, Woord vooraf   TOM SINTOBIN/BEN DE PATER, ‘Dingen waar men liefst niet over spreekt’. Een verkenning van taboe en verbod rond 1900   PETRA BOUDEWIJN, Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Verboden interraciale relaties in de Indische literatuur uit het fin de siècle   MARY KEMPERINK, Louis Couperus en Jacob Israël de Haan in het licht van het medische discours over homoseksualiteit rond 1900   MARIE-ANNE COEBERGH, Het taboe op incest. Broer en zus in de verbeelding van het fin de siècle   HELLEKE VAN DEN BRABER, ‘Grootsch als een gulden’. De Tachtigers en het geld   JOSEPHINE HOEGAERTS, De eunuch en de stotteraar. Ongepaste, ongezonde en onnatuurlijke mannenstemmen in West-Europa rond 1900   BEN DE PATER, Een ‘ernstig kwaad’ of een ‘geoorloofde daad’? Het taboe op zelfmoord rond 1900   KLAAS DE GRAAFF, Een onopgeloste kindermoord. Vragen over de verkrachting van en de moord op Marietje Kessel in een kerk   SIBO VAN RULLER, Opmerkelijke ideeën over misdaadbestrijding rond 1900   KLAAS DE GRAAFF, Zij moesten eenzaam hun straf ondergaan   KITTY DE LEEUW, Rumoer rond de broekrok   Kleine encyclopedie van taboes tijdens het fin de siècle: Introductie (HANS VAN DE VOORDE)   Daklozen (JAAP GRAVE)   Dikke mensen (EVELIEN JONCKHEERE)   Geslachtsziekten (LEONIEKE VERMEER)   Kannibalisme (TOM SINTOBIN)   Het lijk (PIETER VERSTRAETEN)   Naakt (HENK DE SMAELE)   Onanie (ROB VAN DE SCHOOR)   Ongehuwd zwanger (NATASCHA VELDHORST)   Ontlasting (ANNE VAN BUUL)   Vrij huwelijk (CHRISTOPHE VERBRUGGEN)   Abstracts   Over de auteurs   Over Rythmus – Jaarboek voor de studie van het fin de siècle

'Net als in de eerste twee jaarboeken is het onderwerp in een internationaal perspectief geplaatst en het onderzoek breed van opzet. Voor de breedte moest een twintigtal medewerkers zorgen, in meerderheid afkomstig uit de hoek van de letterkunde, maar soms ook werkzaam op het gebied van onder meer de sociale- en cultuurgeschiedenis. Dankzij die brede opzet konden zeer uiteenlopende onderwerpen worden behandeld, zoals het taboe op incest, zelfmoord, het dragen van een broekrok of ongehuwd zwanger worden. Eigenlijk is de lijst van taboes die rond 1900 golden schier eindeloos. Het is dan ook begrijpelijk dat de redactie zegt geen volledigheid te hebben nagestreefd. [...] Het gepresenteerde onderzoek, zo stelt de redactie, beoogt wetenschappelijk verantwoord en voor een ruim publiek toegankelijk te zijn. In die opzet is het boek zonder meer geslaagd. De stukken zijn, elk op zich, maar zeker ook in hun samenhang, interessant en zeer goed leesbaar.' Klaus Beekman in: Internationale Neerlandistiek 55 (2017) 3, p. 269-271

'[...] een afwisselende bundeling van bijdragen waarin uiteenlopende onderwerpen aan de orde komen, het ene wat lichter dan het andere. Zo is het tumult rond de broekrok een voorbeeld van een wat lichter, het taboe op zelfmoord een voorbeeld van een zwaarder onderwerp. [...] Zo vormt dit jaarboek een gevarieerd en interessant geheel.' Herman Simissen in: Streven (mei 2015), p. 474-475

'Lezers die hopen op sensatie, kunnen beter iets anders gaan lezen. Dit jaarboek bevat gedegen doorwrochte artikelen met achter iedere bijdrage een bronnen-, en literatuurverantwoording. [...] Zoals de redactie zelf aangeeft wordt niet ieder taboe behandeld. De hier gepresenteerde onderwerpen geven echter wel een indruk, en de keuze om een kleine encyclopedie toe te voegen, is creatief en verrassend en bovendien een manier om nog wat extra taboes te behandelen. [...] een prettig leesbare, interessante en leerzame bundel over een periode die al veel beschreven is, maar nog steeds inspireert tot nieuw onderzoek en publicaties.' Paul Hendriks op: www.historischhuis.nl/recensiebank 17-02-2015

'In de bundel Onnoemelijke dingen wordt een tiental thema's die toen omstreden waren, van interraciale relaties tot de broekrok, behandeld in even zo vele artikelen van wisselende kwaliteit. Interessant is het stuk van Ben de Pater over zelfmoord, waarvan men destijds meende dat die sterk in opkomst was. "Hoe meer treinen, telegrafen, post, kranten, brieven enzovoort er zijn in een land, des te groter is de neiging tot zelfmoord," aldus in 1881 de filosoof en latere president van Tsjechoslowakije Tomas masaryk.' Ileen Montijn behandelt in NRC Handelsblad/Boeken 06-02-2015, p. 12 de bundel in relatie met de tentoonstelling 'Witte nachten. Carel de Nerée tot Babberich, Henri van Booven en Louis Couperus' in het Louis Couperus Museum (tot 10-05-2015 te zien).