Bevlogen theologen

Inhoud: Woord vooraf   TH.A. FAFIÉ/G.J. VAN KLINKEN/H. NOORDEGRAAF,  Inleiding. Sociaal activisme in de Nederlandse theologen en predikantenstand 1800-2000   1850-1880 Pauperisme en beschavingsoffensief: J. VREE,Petrus Hofstede de Groot (1802-1886). Een heet gemoed uit de tijd van de Camera Obscura   O.W. DUBOIS, Ottho Gerhard Heldring (1804-1876). Begaan met armen en verlore­nen   R.E. VAN DER WOUDE, Hermanus Willem Witteveen (1815-1884). Een wonderlijk en zonderling heilige   1880- 1918 Het arbeidersvraagstuk: G.J. VAN KLINKEN, Lucas Lindeboom (1845-1933). Voorman van de christelijke zorg   J.W. STUTJE, Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919). Van christen tot anarchist   R.E. VAN DER WOUDE/L. VAN ZUIDAM, Johannes Cornelis Sikkel (1855-1920). Strijdbaar en sociaal   1918-1945 Maatschappelijke actie en economische crisis: P.E. WERKMAN/R.E. VAN DER WOUDE, Jan Rudolph Slotemaker de Bruïne (1869-1941). Vijand van alle dogma's   M.-A. DE HARDER, Albertinus van der Heide (1872-1953). Rode dominee in Friesland   H. NOORDEGRAAF, John William Kruyt (1877-1943). Van christen tot communist   1945-1965 Verzorgings- en welvaartstaat: R. HARTMANS/H. NOORDEGRAAF/R.E. VAN DER WOUDE,  Willem Banning (1888-1971). Opvoeder van het volk   Z.J.C VAN HARTEN/W.B. VAN DER WAL, Cornelis Veenhof (1902- 1983). Fundamenteel criticus van de verzorgingsstaat   G.R. ZONDERGELD, Krijn Strijd (1909-1983). Pacifist en socialist   1965-2000 Vrede en internationale solidariteit: M.E. WITTE-RANG, Amalia Elisabeth Ruys (1917). Loyaliteitsconflicten van een grensganger   P.E. WERKMAN, Jacobus Andries Koster (1936-1982). Knockin' on heaven’s door   E. REEFHUIS, Albert Bastiaan Harrewijn (1954-2001). Honderd kilo strijdbaarheid   P.E. WERKMAN/R.E. VAN DER WOUDE, Slotbeschouwing   Lijst van afkortingen   Regsiter op persoonsnamen   Auteurs   Illustratieverantwoording

'Door de zorgvuldige keuze van de geportretteerde figuren wordt een breed geschakkeerd beeld geschetst van de predikanten die zich in de negentiende en twintigste eeuw voor maatschappelijke verbetering hebben ingezet. In de selectie figureren predikanten variërend van zeer orthodox tot vrijzinnig, over wie door kundige auteurs een beeld wordt geschetst dat zich concentreert op hun sociale werk. De redacteuren van deze bundel hebben dit vergezeld doen gaan van een degelijke inleiding en slotbeschouwing [...]' Wim de Jong in: Tijdschrift voor Geschiedenis 126 (2013) 3, p. 427-428

'In deze met grote zorg uitgegeven bundel staan vijftien theologen (waaronder één vrouw) uit de jaren 1850 tot 2000 centraal. Hun levens worden beschreven door stuk voor stuk kenners van de moderne (protestantse) geschiedenis en de bundel bevat dan ook een keur aan prachtige portretten. Of het nu gaat om een artikel over voormalig minister Jan Rudolph Slotemaker de Bruïne van de hand van de redacteuren of over de aartsvader van het Nederlandse socialisme Ferdinand Domela Nieuwenhuis van de hand van zijn biograaf Jan Willem Stutje, het zijn voortdurend even lezenswaardige als afgewogen teksten. Over de selectie valt natuurlijk te twisten, maar dat blijft een arbitraire kwestie.' Maarten van den Bos in: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis 16 (2013) 2, p. 75-76

'Bevlogen theologen roept de vraag op naar de verhouding van de Bijbelse idealen van recht en gerechtigheid en onze samenleving nu. Allereerst door de aansprekende verhalen van vijftien mensen die allen diep geraakt waren door het onrecht en de ellende van anderen. Zij zetten zich in, gedreven door verlangen naar recht en geïnspireerd door het evangelie. [...] Het zou mooi zijn als Bevlogen theologen christenen inspireert om in deze tijd wegen te zoeken om zich in te zetten in de samenleving, geleid door het evangelie.' Recensie en verdiepend artikel van Bram Beute in: De Reformatie 88 (2013) 17, p. 385-387

'Wanneer mensen een kritische mening hebben over populisme, de rotzooi op straat of de toename van obesitas bij kinderen en ze tegelijkertijd bang zijn om als betweter over te komen, leiden ze hun opmerkingen soms in met: "Ik wil niet de dominee uithangen, maar..." Voorbeelden genoeg van strenge (zeden-)predikers die zelf niet zonder zonden waren en toch menige steen meenden te mogen werpen. [...] Voor velen lijkt het geloof alleen nog maar een dekmantel voor benepen, haatdragende denkbeelden en stiekem, smoezelig gedrag. Meer niet. Voor wie de keerzijde van deze karikatuur wil leren kennen, is de bundeling predikantenportretten onder de titel Bevlogen Theologen - Geëngageerde predikanten in de negentiende en twintigste eeuw een geschenk. Een degelijke, doorwrochte en daarom ogenschijnlijk wat saaie studie naar de plek van het protestants-christelijke denken in de vaderlandse geschiedenis. Eenmaal getroffen door de worstelingen en ingetogen eigenzinnigheid in sommige levensverhalen, wordt het ronduit spannend om juist als niet-protestant te lezen welke invloed dit denken op de emancipatie van burgers en de grote sociale hervormingen heeft gehad.' Desanne van Bredero, 'Toga uit, sloppenwijken in', in: de Volkskrant/Cicero 28-7-2012

'Veel twintigste-eeuwse linkse politiek in Nederland is voortgekomen uit de inzet van dominees en gelovigen. Predikanten stonden aan de wieg van de vredesbeweging en de anti-armoedebeweging en ontwikkelingssamenwerking. [...] Vraagstukken als racisme en (homo)seksualiteit ontbreken. Het accent ligt op het "sociale" vraagstuk en de vragen rond oorlog en vrede. [...] Dit boek is van harte aanbevolen aan GroenLinksers om hun kennis van de sociale betrokkenheid van gelovigen bij te spijkeren, iets wat hard nodig is op een moment dat religie op een nieuwe manier weer volop in het publieke debat aanwezig is.' Erika Meijers in: GroenLinks Magazine 4, augustus 2012, p. 24

'Bevlogen theologen is een fraai uitgegeven bundel met boeiende portretten, geschreven dor mensen die allemaal hun sporen op biografisch terrein hebben verdiend. Samen geven de levensverhalen een prachtig beeld van de invloed van predikanten op het maatschappelijk leven in ons land.' J.D.Th. Wassenaar in: Gezamenlijk Kerkblad, Gaendewei en HW-Confessioneel

'Dat de conservatieve dominees in de bundel na verloop van tijd ontbreken, hangt volgens de redacteuren samen met de veranderende rol van de kerk in de samenleving. Orthodoxe theologen trokken zich meer en meer terug in de kerk. Sociale taken werden de kerk uit handen genomen. […] Uiteindelijk maakte de verzorgingsstaat de kerk zelfs overbodig als het gaat om maatschappelijke taken. Orthodoxe theologen accepteerden deze nieuwe rol. Ze lieten de wereld over aan progressieve theologen. Volgens de laatsten was de wereld nog niet af. […] De vraag is of er vandaag de dag nog theologen over zijn met dezelfde passie als Nieuwenhuis, Banning en Harrewijn.’ Gerrit-Jan KleinJan in: Trouw 18-06-2012

‘De bundel “Bevlogen theologen” belicht vijftien theologen die in woord en daad actief waren op maatschappelijk terrein. Hun antwoord op de opkomende sociale kwestie was divers, van het werken aan een barmhartige samenleving tot kritiek op de bestaande maatschappelijke toestanden. ‘ In: Reformatorisch Dagblad/PuntKomma 15-06-2012, p. 4-5

‘Een stevige brok historische inspiratie.’ In: VolZin11 (2012) 14, p. 34

‘In deze voornaam vormgegeven bundel worden vijftien theologen vakkundig geportretteerd. Dit boek is het sluitstuk van een trilogie; de eerdere delen gaven een beeld van werkgevers en politici. Zo ligt er na tien jaar dit tastbare resultaat van het “Onderzoeksproject geschiedenis van de christelijk-sociale beweging”. De in totaal kleine vijftig biografische portretten leveren samen een rijk geschakeerd beeld op van die beweging over een periode van anderhalve eeuw.’ Piet H. de Jong in: Nederlands Dagblad/Gulliver 27-07-2012, p. 6

‘Aan de hand van vijftien korte biografieën ontvouwt zich een indrukwekkend beeld van de enorme veranderingen in het sociale bewustzijn in Nederland gedurende de afgelopen twee eeuwen. […] Het boek biedt een uniek inkijkje in het leven en denken van deze theologen en hun niet geringe invloed op de enorme veranderingen in de maatschappij. […] Voor de goede verstaander wordt een drama zichtbaar: hoe meer de mensen zich verhieven uit de armoede dankzij de projecten van de dominees, hoe meer de invloed van de kerk in de samenleving taande.’ Wieteke van der Molen in: Doopsgezind.nl (2012) 11, P. 18-19

‘Dr. J.S. Reinders, hoogleraar ethiek aan de VU, stelt kritische vragen bij de bepaling van wat een bevlogen theoloog was. ,,De redacteuren hebben gekeken naar hoe theologen zich verhielden tot de gestage ontwikkeling van het sociaaleconomische vraagstuk: van de sociale kwestie op weg naar de Nederlandse welvaartsstaat.” […] Voor Reinders is een bevlogen theoloog iemand die de eigen tijd scherper doorziet dan de meeste tijdgenoten. ,,Zo gezien is een bevlogen theoloog iemand die een scherp oog heeft voor de problematiek die uiteindelijk de toekomst van deze maatschappij gaat bepalen. […] Bevlogen theologen daarentegen zoeken het punt op waar de heersende orde schuurt, zeggen dan wat er gezegd moet worden en voegen de daad bij het woord. Zij bepreken de wereld omdat zij van haar houden, dat is essentieel.” ’ Niels van Driel in: Friesch Dagblad 16-06-2012

‘De biografieën hebben een le­zenswaardige inleiding en een interessante slotbeschouwing. Samen belichten zij een periode uit de sociale geschiedenis en tegelijk zijn ze onderdeel van de geschiedenis van de protestantse kerken in Nederland. Zij illustreren bovendien de wederzijdse beïnvloeding: de samenleving die vragen stelt over het geven van inhoud aan geloof en geloof als bron van maatschappelijk han­delen.’ Douwe Kooistra in: Friesch Dagblad 07-09-2012

‘Het zijn boeiende biografische schetsen van dominee's die ervoor kozen om maatschappelijk stelling te nemen. Of het nu ging om de verarming van de ar­beidersklasse, de derde wereldproblematiek, oorlog en vrede of de Koude Oorlog, deze theolo­gen hielden er dikwijls uitgesproken standpunten op na, die bij de kerkelijke achterban niet al­tijd in even goede aarde vielen.’ Theo Krabbe in: Tubantia 25-08-2012

‘Hopelijk wordt Bevlogen theologen niet alleen als een schitterend uitgegeven  geschiedenisboek gelezen, maar leggen predikanten steeds weer nieuw sociale kwesties bloot. Niet omdat zij zou­den weten hoe deze moeten worden opgelost. Maar om elk misplaatst onderscheid tussen “wij” en “zij” te  breken en om zelf  beter te kunnen blijven zien waar de kansen liggen, de bronnen die leiden tot een inspirerend en goed bestaan op aarde.’ Jan Prij in: Nieuw Rotterdams Kerkblad juli 2012

‘De schetsen bren­gen niet alleen hun boeiende levens in beeld, maar ook twee eeuwen protestantse maatschappe­lijke betrokkenheid.’ In: Biografieportaal

‘In de publicatie “Bevlogen theologen” van het Historisch Documentatiecentrum voor het Neder­lands Protestantisme zijn vijftien biografische portretten – veertien mannen, een vrouw – opge­nomen van dominees die de barricaden opgingen voor een betere wereld. Een wereld die meer is dan de klasseloze samenleving. […] In de bijna 500-pagina’s tellende publicatie, geredigeerd door Paul Werkman en Rolf van der Woude, gaat het ook om volksopvoeding, drankmisbruik, psychiatrische zorg, vrede en interna­tionale solidariteit.’ Kees van Kortenhof in: VHV Nieuwsbrief september 2012.