De eerste nachtegaal gehoord

De Tweede Wereldoorlog blijft de naoorlogse generatie achtervolgen. Rutger Jan Eugen graaf Schimmelpenninck (1892) was Nederlander maar had een Duitse moeder. Hij diende in het Nederlandse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog en trouwde in 1918 een Duitse vrouw. Zowel zijn moeder als zijn vrouw waren erfgenaam van oprichters van Farbwerke Hoechst, dat in 1925 fuseerde met Bayer, BASF tot I.G. Farbenindustrie, het grootste bedrijf van Duitsland.

Zijn kleinzoon Rutger Jan (1949) gaat na wat de politieke houding was van zijn grootvader tijdens de Tweede Wereldoorlog. Was hij pro-Nederlands of pro-Duits of allebei? Waarom bezocht hij Seyss-Inquart vier keer? Waarom is hij na de bevrijding van zijn woonplaats Diepenheim door het verzet opgepakt en heeft hij op 30 april 1945 in de cel een eind aan zijn leven gemaakt? Wat was zijn rol als lid van de Aufsichtsrat van I.G. Farbenindustrie vanaf de fusie in 1925? Nagelaten brieven en dagboekjes in het familiearchief en dossiers in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging geven nieuwe inzichten. 

'[...] In zijn goed onderbouwde en rijk geïllustreerde bronnenonderzoek haalt Rutger Schimmelpenninck ook fragmenten aan uit de memoires van zijn oom Rutger Jan (1924-1993). [...] ‘De eerste nachtegaal gehoord’ vertelt een boeiende familiegeschiedenis, hoewel het boek door de opzet in de vorm van een bronnenstudie vooral interessant is voor lezers die zelf ervaring hebben of willen opdoen met onderzoek in het CABR of een meer dan gemiddelde belangstelling hebben voor de bijzondere rechtspleging. [...]' - Kevin Prenger in Tracesofwar.nl 22 april 2025

Interview met auteur in Tubantia '[...] Het [boek] bestaat voor een groot deel uit brieven, oude foto's en andere documenten die hij vond in het familiearchief en de oorlogsarchieven in Den Haag en Amsterdam. [...] Voor zijn kleinzoon Rutger Jan voelt het voltooien van zijn boekje als een bevrijding. [...] 'Het geeft rust dat het nu is gebeurd.' Door het schrijven is hij hem beter gaan begrijpen, ook in de laatste momenten van zijn leven. [...]' - Herman Haverkate in Tubantia 25 april 2025

'[...] Het resulteerde in dit boek, waaraan een grondig bronnenonderzoek vooraf ging, waarbij de lezer stap voor stap, op basis van alle beschikbare bronnen, wordt meegenomen in de zoektocht van de auteur naar antwoorden – en dan blijkt de waarheid ineens heel anders en veel genuanceerder te zijn dan er door bekende en onbekende Nederlanders op internet en social media beweerd wordt...[...] Dit boek is zondermeer een aanrader om te lezen. Het laat zien hoe belangrijk grondig bronnenonderzoek is. De auteur en zijn familie hebben in alle openheid de uitkomsten van dit onderzoek gedeeld, zoals de ontroerende afscheidsbrieven vanuit zijn cel van Rutger Jan Eugen aan zijn vrouw en kinderen. Maar ook door het delen van de vele foto’s...[...] de auteur en zijn familie hebben met dit boek hún verantwoordelijkheid genomen en bieden de lezer hiermee de mogelijkheid om te reflecteren op het eigen familieverleden en na te denken over welke verantwoordelijkheid wij nu hebben én nemen ten opzichte van vergelijkbare maatschappelijke ontwikkelingen in onze tijd.' - John Töpfer in Adel in Nederland maart 2025