Anno Domini

Bouwinscripties en -opschriften zijn in steen gebeitelde, in hout gekerfde of op wanden en gewelven geschilderde teksten, jaartallen en of emblemen met een officieel karakter. De variatie ervan op middeleeuwse en vroegmoderne Nederlandse gebouwen is ronduit verbluffend; er zijn op- en inschriften, kort of lang, in het Latijn of de volkstaal, met en zonder afbeeldingen, met jaartallen in Romeinse of Arabische cijfers of weergegeven als chronogrammen. Sommige gedenkstenen zijn rijk versierd, andere bestaan enkel uit tekst, weer andere uit een jaartal en meer niet. Daarnaast brachten bouwlieden inscripties aan op balken, in torens en andere minder in het oog springende plaatsen om zich aldus blijvend met het werk te  verbinden. Soms neemt een gebeurtenis de plaats in van een jaartal. Aldus groeiden gebouwen uit tot een stenen geheugen van de gemeenschap, wat een reden kon zijn om bouwinscripties moedwillig te vernielen om aldus een nieuwe ‘status quo’ aan te duiden. Over deze bouwinscripties, over hun betekenis voor heden, verleden en toekomst gaat dit boek. Wat is de betekenis van jaartallen op gebouwen, hoe profileerden verschillende opdrachtgevers zich in de openbare ruimte en thuis, en welke rol was er weggelegd voor de bouwlieden? En tot wie richtten de bouwinscripties zich eigenlijk?

Elizabeth den Hartog is universitair docent oudere kunst en architectuur aan het Leiden University Centre for the Arts in Society van de Universiteit van Leiden. Zij publiceerde onder meer over de Romaanse kerken in Maastricht, de oudste  kerken van Holland, relaties tussen de Rijnlandse en Maaslandse sculptuur en architectuur en over de bouwsculptuur van de dom van Utrecht en andere gotische kerken.

'Van de hand van Elisabeth den Hartog is een gedegen onderzoek verschenen over bouwinscripties en -opschriften in Nederland [...] Den Hartog beschrijft in haar boek alle aspecten rondom bouwinscripties en dat zorgt ervoor dat alle informatie over dit onderwerp in één boek te vinden is. [...] Het boek is een waardevolle aanvulling op onze kennis van de middeleeuwen tot ongeveer het jaar 1600. Het is voor een breed publiek geschreven boek met veel illustraties. Het is prachtig vormgegeven in een handzaam formaat. Voor wie onderzoek doet naar de bouwhistorie van gebouwen is dit boek een onmisbare bron van kennis en informatie.' - Marcel Richter in De Klepper p. 10-11, sept. 2025

'Vroege Nederlandse bouwinscripties zijn schaars. [...] Veel bouwinscripties zijn door sloop verloren gegaan op van plaats verwisseld en daarmee uit hun context gehaald. Volgens Den Hartog vormen ze nog steeds een bedreigde diersoort, haar boek komt dan ook geen moment te vroeg.' - Abel Schoenmaker in Vind nr. 59 (2025)

'[...] Dit boek vestigt de aandacht op een klein maar vaak markant detail in een gebouw. Wie zich erin verdiept, zal veel ontdekken over de geschiedenis en de achtergronden van het gebouw. Voor architecten, mensen die gebouwen restaureren en ieder die interesse heeft in de geschiedenis van de bouwkunst is dit een interessant boek dat veel kennis over bouwinscripties bij elkaar brengt. [...]' - Evert van der Veen in Boekenkrant 3 juni 2025

'[...] In dit boek wordt nl. onzichtbare geschiedenis blootgelegd. Met prachtige foto’s en heldere uitleg voor zowel kenners als liefhebbers, biedt dit fascinerend en rijk geïllustreerd boek een nieuwe blik op architectuur. [...]' - Michel Dutrieuein Stretto 23 maart 2025

Vermeld in: Ts. van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nr. 3 (2025)