In het jaar 1000 lag het huidige grondgebied van de provincies Noord- en Zuid-Holland aan de rand van de beschaafde wereld. Een paar kleine nederzettingen en een enkel klooster in een overigens woest en nat landschap - meer had deze streek niet te bieden. Drie eeuwen later, in 1300, lagen de kaarten wezenlijk anders: grote delen van Holland waren in cultuur gebracht, steden als Dordrecht hadden zich ontwikkeld tot handelscentra van belang en de eerste Hollandse schrijvers en schilders leverden hun producten af. En dat was nog maar het begin. Want nog eens drie eeuwen later, rond 1600, was Holland uitgegroeid tot een ware wereldmacht, zowel economisch als cultureel.
In het eerste deel van de Geschiedenis van Holland laten historici, archeologen en kunsthistorici van naam hun licht schijnen over de vraag hoe het komt dat het graafschap Holland zich in de tweede helft van de Middeleeuwen zo voortvarend heeft ontwikkeld - en in hoeverre in deze periode al de basis is gelegd van een cultuur die wij 'typisch Holland' noemen.