Oud en arm

Het Diakoniehuis van de Hervormde gemeente, gesticht in 1744, was de eerste grote kerkelijke bejaardeninrichting in Alkmaar. De Alkmaarse bejaardenzorg had echter een lange traditie. Het oudste Alkmaarse hospitaal (1341) bood huisvesting aan zieken en bejaarden die niet bij hun eigen familie terecht konden. Dat was ook het geval in de latere gasthuizen. In de vijftiende eeuw verrezen de eerste provinciehuizen, bestemd voor de stille armen uit de kleine burgerij. In latere eeuwen kwamen er meer van dit soort instellingen. De echte armenlui, ook oude lieden, waren al voor de reformatie aangewezen op de ondersteuning van de huisarmenmeesters. De reformatie bracht grote veranderingen in de ouderen- en armenzorg. De diakonieën van de protestantse kerken boden structurele hulp, maar verzorgden in principe alleen de eigen armen. Vanaf de eerste helft van de zeventiende eeuw droegen de aalmoezeniers als opvolgers van de huisarmenmeesters zorg voor de 'gemene armen', de lieden die niet bij enig kerkgenootschap waren aangesloten. Voor de ondersteuning van gemengd gehuwden trof men regelingen met de burgelijke overheid. Over het dagelijks leven in de Nederlandse bejaarden- en armeninrichtingen van vroeger is in het algemeen weinig bekend. In het gunstigste geval bestaan er beschrijvingen van de gebouwen en regentencolleges, maar wat er zich achter de ramen en deuren van de gestichten afspeelde blijft onbekend. Ook in Oud en arm krijgen instituties als de diakonie van de Hervormde gemeente, de huisarmenmeesters en het aalmoezeniershuis veel aandacht, maar daarnaast schetst Vis - met gebruikmaking van verschillende soorten bronnen - een boeiend beeld van wat er omging in het Diakoniehuis. De volgende zaken passeren hierin de revue: eten en drinken, kleding, de omgang van mannen en vrouwen met elkaar, orde en tucht, godsdienstig leven en hygiëne en ziekten. Daardoor is Oud en arm niet alleen van belang voor de liefhebbers van Alkmaarse geschiedenis, maar voor allen die zich interesseren voor de geschiedenis van de Nederlandse armen- en ouderenzorg en de geschiedenis van het dagelijks leven.