Armenzorg in Friesland 1500-1800

Tussen 1500 en 1800 is de armenzorg in Friesland verschillende malen van karakter veranderd. Rond 1500 was zij nog traditioneel middeleeuws. Zij berustte vooral op de inkomsten van de parochie, gestichte fondsjes voor de armen, uitdelingen in het kader van de memoriecultus en het recht aalmoezen te vragen. In het begin van de zestiende eeuw propageerden humanistische auteurs een gecentraliseerde armenzorg, onder voogdij van het plaatselijk bestuur. De omwenteling rond 1580, waarbij Friesland zowel een nieuw politiek bestuur als een nieuw religieus regime kreeg, vormde de aanstoot tot verdergaande hervormingen. De stadsbesturen streefden naar een samenhangend systeem van stedelijke armenzorg, bestaande uit een stadsarmvoogdij voor huiszittende armen, een stadsgasthuis en een stadsweeshuis. Niet alleen de welgestelde burgers doorkruisten dit streven - door particuliere fondsen en instellingen te begunstigen -, maar ook de kerk, die een nieuw soort armvoogdij in het leven riep in de vorm van kerkelijke diaconie. De Friese stadsbesturen slaagden er nergens in hun ideeën volledig door te voeren. In de loop van de achttiende eeuw werd het streven naar centralisatie ten behoeve van de ondersteuning van alle ware armen naar hun werkelijke nood, losgelaten. Ondanks het voortbestaan van de sinds 1580 gevormde structuur kreeg de armenzorg hierdoor een radicaal ander aanzien. Er ontstonden verschillende categorieën armen, die ongelijk behandeld werden. In dit boek wordt de stedelijke armenzorg in Friesland voor het eerst beschreven als een samenhangend geheel. Stedelijke, kerkelijke en particuliere liefdadigheid worden in hun onderlinge verhouding getoond en de ontwikkelingen in de verschillende typen armenzorg worden in verband gebracht met bredere sociaal-economische en religieuze ontwikkelingen.