De chemist

‘Chemist’ is een verouderd Nederlands woord voor ‘chemicus’ of ‘scheikundige’: iemand die verstand heeft van de scheikunde of de scheikunde beoefent. Tot in de 19^e eeuw was het ook de naam van een beroep: het was iemand die chemicaliën, met name chemische geneesmiddelen, produceerde en verkocht. De chemist positioneerde zich zeker anderhalve eeuw (1670-1820) op de farmaceutische markt als zelfstandige leverancier van ‘chimicalia’ en medicijnen, naast de apotheker en de drogist. Dit boek beschrijft de fascinerende geschiedenis van de opkomst, bloei en neergang van de beroepsgroep van de chemisten in Nederland en de eeuwenlange strijd tussen apothekers en chemisten over de (chemische) geneesmiddelenbereiding. Tot enige vorm van institutionalisering van het chemistenberoep in de vorm van gereguleerde opleidingen, een corporatieve organisatievorm en een diplomastructuur is het in Nederland nooit gekomen. Dit zal een van de redenen zijn dat er over de chemisten heel weinig bekend is, en het beroep van de chemist in de geschiedschrijving van zowel de farmacie, de chemie als de geneeskunde tussen wal en schip is gevallen. In deze studie vult Henk Vermande dit hiaat. De chemisten hadden een gemeenschappelijk uithangteken: de salamander-in-het-vuur, embleem van de chemische bereiding van geneesmiddelen. Met dit uithangteken konden de chemisten zich onderscheiden van de apothekers met hun vijzel, de drogisten met hun gaper, en de distillateurs-brandewijnbranders met hun distilleerketel.

'[...] De chemist is een sterk empirische dissertatie. Het boek, dat maar liefst 664 pagina’s telt, bestaat uit twee delen van ongeveer gelijke lengte: een chronologische beschrijving van de opkomst en ondergang van de chemist als beroepsgroep in Nederland en een reeks bijlagen. [...] Dankzij Vermandes grondige studie zijn de chemisten voorlopig voor de vergetelheid behoed.' - Daan Wegener in BMGN Low Countries Historical Review Vol. 138 (2023)

'[...] Het onderzoek van Vermande naar de ontwikkeling van (al)chemist tot chemist met een eigen bedrijf is uiterst gedetailleerd. En alles wat hij in zijn enorme hoeveelheid bronnen gevonden heeft, lijkt erin verwerkt. Het is jammer, dat die gedetailleerdheid de leesbaarheid vaak in de weg staat. Aan de andere kant: het boek is door zijn bronnenrijkdom zelf een bron voor andere onderzoekers. En een naslagwerk van jewelste voor wie geïnteresseerd is in deze of gene chemist, of in bepaalde historische aspecten van de 'chymie’ en het beroep van chemist.' - Anna de Haas in Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 45 (2022) 2, p. 189-190

'(….) The great merit of Vermande’s study is his novel focus on the largely forgotten group of the chemisten in the history of chemistry and medicine. I found many interesting details that set me thinking. For example, I was struck by the number of widows of chemisten who took over the shops of their deceased husbands, and the apparent need, in 1813, to formulate specific regulations for these widows – stating, for example, that the women must be assisted by a licensed male assistant. Perhaps chemistry was a woman’s job more often than we have thought. Moreover, the extensive appendices (over 300 pages!) offer a wealth of information for historians interested in further research on the topic.' - Rina Knoeff in Ambix, 69:3 (2022) 331-332

'[...] Promovendus en civiel-technicus Henk Vermande verdiepte zich als een van de eersten in de medicijn-bereidende chemisten van de lage landen. Zijn zoekwerk in archieven en in de advertentiepagina’s van eeuwenoude kranten leidden tot De Chemist, een lijvig boekwerk dat een gedegen historisch en academisch naslagwerk genoemd mag worden over deze verdwenen beroepsgroep. Het beschrijft voor de helft het historisch onderzoek en voor de helft de Nederlandse chemisten met menige minibiografie.' - Patrick Marx in C2Weekly 19 jan 2022

'[...] Concluderend: dit boek is een welkome aanvulling op het gebied van de (chemische) geneesmiddelhandel en –productie. Het nodigt uit tot verder onderzoek, en dan niet aIleen door farmacie–historici.' - Wim Rakhorst in Stichting Pharmaceutisch Erfgoed 22 dec 2021

'[...] Dit lijvige werk bevat de opkomst, ontwikkeling en neergang van de beroepsgroep, inclusief aardige uitstapjes over bijvoorbeeld de symboliek van de Salamander op uithangboden en gevelstenen. Het grootste leesplezier biedt bijlage 2, waarin biografische bijzonderheden over chemisten zijn opgenomen. [...]' - Maarten Hell in Ons Amsterdam dec. 2021, p. 69

Vermeld in: Geschiedenis Magazine 2022, nr. 3, p. 9, Historiek 22 nov. 2021, Nieuwsbrief Kring voor de Geschiedenis vd Pharmacie in Benelux 22 nov 2021