Ongenode gasten

In het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) gold volgens artikel 4 van de Grondwet: 'Allen die zich op het grondgebied van het Rijk bevinden, hetzij ingezetenen of vreemdelingen, hebben gelijke aanspraak op bescherming van personen en goederen.' In de beginjaren van het Koninkrijk meldden zich geen grote groepen vluchtelingen aan de grens. Degenen die individueel een beroep deden op het asielrecht, zoals de Franse revolutionairen, konden rekenen op bescherming van koning Willem I en werden doorgaans toegelaten. Wel moesten zij aan enkele verplichtingen voldoen. In schril contrast hiermee staat de houding van de Nederlandse overheid in de jaren '30 van de 20e eeuw. Vluchtelingen werden beschouwd als 'ongewenste elementen' in de Nederlandse samenleving. De wens om de belangen van de inmiddels gegroeide nationale staat te beschermen, leidde in 1938 tot het sluiten van de grenzen. 'Een "statenloze" vrouw (Jodin), die na 12 dagen lopen meer dood dan levend de Nederlandse grens bereikte, werd onverwijld weder uitgeleid', zo deelde het Comite van Waakzaamheid op 28 november van dat jaar mee. Zij was slechts een van de talloze berooide Joodse vluchtelingen aan wie de toegang tot Nederland geweigerd werd.

In Ongenode gasten wordt het Nederlandse vluchtelingenbeleid tussen 1815 en 1938 beschreven: de wetgeving, de regelgeving en de uitvoering op lokaal niveau. Op zoek naar een verklaring voor de geschetste dramatische ontwikkeling wordt gekeken naar het proces van staatsvorming in de zin van politieke integratie. Door dit proces kreeg enerzijds het begrip vreemdeling een nieuwe inhoud en werd anderzijds een nationaal vreemdelingen- en vluchtelingenbeleid ontwikkeld. Aandacht wordt besteed aan de centralisatie van de besluitvorming, de rol van het parlement, het functioneren van het uitvoerend apparaat, de effectiviteit van het regeringsbeleid en de tegenstelling tussen de nationale en regionale belangen. De mate waarin principiële overwegingen (asielrecht, vrijheid van meningsuiting), binnen- en buitenlandse politieke belangen (rust en orde, neutraliteit) en economische argumenten (werkgelegenheid) een rol speelden in de formulering van het vreemdelingenbeleid, wordt geanalyseerd aan de hand van uitspraken van ministers en kamerleden. Ongenode gasten ondergraaft de mythe van de traditionele Nederlandse gastvrijheid. In een tijd waarin een nieuw proces van staatsvorming, op Europees niveau, plaatsvindt, grote groepen vluchtelingen aankloppen en het toelatingsbeleid verre van ruimhartig is, kan deze historische studie licht werpen op de achtergronden van de vluchtelingenproblematiek en de faktoren die een rol spelen in de totstandkoming van vreemdelingen- en vluchtelingenwetgeving.