Eendracht als opdracht

Lieuwe van Aitzema (1600-1669), vooral bekend als auteur van de Saken van staet en oorlogh, een politieke geschiedenis van de Republiek in de jaren 1621-1669, waart sinds Fruin door onze geschiedenis als een cynische, heimelijk katholieke intrigant en dikbetaalde spion. Aitzema presenteert zichzelf echter als een diplomaat die historicus werd, maar altijd diplomaat bleef. De Saken van staet en oorlogh, zo laat Gees van der Plaat zien, is een mengeling van informatief bronnenmateriaal, weergave van het publieke debat in Aitzema's tijd en zijn eigen opvattingen over controversiële kwesties als de Opstand, de Bestandstwisten, de relatie tussen kerk en staat, het stadhouderschap en de beste staatsvorm voor de Republiek. De beeldvorming in dit interessante boek staat haaks op het geïdealiseerde beeld dat de nationalistische geschiedschrijving van de zeventiende-eeuwse Republiek had, botst fundamenteel met het beeld dat de strenge calvinisten van de Republiek gaven en ontzenuwt het gangbare beeld van de Republiek als een afwijkende staatsvorm in een monarchistische wereld.