De figuranten van de geschiedenis

Ieder van ons neemt, in wisselende mate, houdingen aan van culturele arrogantie (etnocentrisme) en culturele bescheidenheid (cultuurrelativisme). Beide vervloeien ook in het beeld dat wij vormen over onszelf en anderen, over onze cultuur en andere culturen. De rol die de opvoeding in dat proces van beeldvorming speelt, leidde tot de basis vraag voor dit boek: denken mensen over andere culturen in de trant van wat ze er vroeger in de geschiedenisles op school over leerden? De Baets heeft deze vraag toegespitst op Nederlandstalig België in de periode 1945-1984. Om erachter te komen hoe er door Vlamingen gedacht werd over andere culturen, in casu over de Derde Wereld, heeft hij diverse opiniepeilingen geanalyseerd. Wat betreft het geschiedenis onderwijs heeft hij zich gericht op de geschiedenisboeken die gebruikt werden in het lager en secundair onderwijs. De overeenkomsten tussen geschiedenis leerboeken en opiniepeilingen uiten zich in zes parallele trends: dominant maar geleidelijk afnemend etnocentrisme, secundair maar geleidelijk toenemend cultuurrelativisme, afnemend nationalisme, afwezigheid van systematisch racisme, geringe aandacht voor andere culturen, sociaal-evolutionistisch denken. De dekolonisatie van Kongo heeft een belangrijke, maar complexe rol gespeeld in de geschetste ontwikkelingen. Uit de gedetailleerde analyses blijkt, dat het opinieklimaat in de maatschappij in de eerste plaats de leerboeken beïnvloed en niet omgekeerd. Het opinieklimaat zelf is het product van zeer vele factoren, waaronder ook het leerboek. De Baets besluit zijn boek met 15 culturele principes waardoor auteurs van nieuwe geschiedenisleerboeken zich kunnen laten inspireren.