Verborgen krachten

Waar de strijd tegen het water onlosmakelijk met onze nationale identiteit verbonden is, maakt de zoektocht naar energiebronnen veel minder deel uit van onze collectieve geschiedenis. Ten onrechte. Zo werd Nederland tijdens de Gouden Eeuw dankzij de turf de eerste fossiele-brandstofeconomie ter wereld en danken wij onze hedendaagse welvaart gedeeltelijk aan de gasbel in Groningen. Vermoedelijk is geen land zo ingrijpend omgeploegd, systematisch geëxploreerd en doorboord op zoek naar brandstof als het onze. De zoektocht naar energie is van alle tijden en is bovenal mensenwerk. Geleerden en gelukszoekers proberen in een zucht naar roem of rijkdom energetische processen te doorgronden of brandstoffen op te sporen. Soms met succes, zoals de pioniers die in Nederlands-Indië Koninklijke Olie oprichtten (later Shell), soms minder gelukkig, zoals ingenieur Dijkhuis die met bolbliksems het wereldenergievraagstuk dacht op te lossen. Maar altijd met passie, en vol energie.

Inhoud: Voorwoord   CIS VAN HEERTUM, Verborgen krachten in de zeventiende-eeuwse Republiek: over transmutatie, iatrochemie en 'bergwerk'   AD MAAS, Het land dat de aarde in brand stak. Schop in eigen bodem 1   TIEMEN COCQUYT, 's Gravesande en het wonderwiel   TIEMEN COCQUYT, Over woeste vuurpompen en wrijvingsloze werktuigen   JAN GUICHELAAR, Het wagentje van Stratingh   FRANS VAN LUNTEREN, Johannes Bosscha jr en het behoud van arbeidsvermogen   AD MAAS, De ogen van de oliedokter   DIRK VAN DELFT, Radiumliefde: Madame Curie in Leiden   FRISO HOENEVELD, De Niagara-watervallen in iemands achtertuintje. De eerste reacties in Nederland op het vallen van de atoombom   ABEL STREEFLAND, Jaap Kistemaker en zijn laboratorium voor massaspectrografie   AD MAAS, De bietenakker van boer Boon. Schop in eigen bodem 2   GUIDO VAN HENGEL, De wederopstanding van Jonkheer de Brauw. Schaduwspel van het kernenergiedebat in de jaren zeventig en tachtig   ROB VAN DE BERG, Ingenieur Dijkhuis en de bolbliksems   AD MAAS, Een droomeiiland vol energie. Schop in eigen bodem 3   Over de auteurs

‘De laatste zin van “Verborgen krachten” is haast profetisch. “Nederland zal nog wel even een land van fossiele brandstoffen blijven.” […] Vooral de afgelopen anderhalve eeuw kwam het aanboren van nieuwe energiebronnen in een stroomversnelling. […] Alternatieven met windturbines bieden geen soelaas: de olie blijft nog wel even.’ Boek van de dag in: Gooi- en Eemlander/Achterpagina 03-11-2011

‘Het is juist deze succesvolle strijd tegen het water die Nederland wereldwijd bekend maakt. De zoektocht naar energie staat daarbij in de schaduw. Dat is best opmerkelijk, leert de essaybundel die de tentoonstelling in Museum Boerhaave vergezelt […]. Een bezoek aan Leiden haalt heel wat – onder het stof geraakte – kennis op over de manier waarop Nederlanders door de eeuwen heen op zoek zijn geweest naar energie. Zeker als daarbij de essaybundel als leidraad wordt genomen; zonder loopt de bezoeker het risico in de enigszins rommelig opgezette tentoonstelling te verdwalen.’ Janneke van Reenen-Hak in: Reformatorisch Dagblad/PuntKomma23-11-2011, p. 4-5

‘Uiteraard is in een verzamelbundel de ene bijdrage aantrekkelijker dan de andere: de journalistieke ervaring van bijvoorbeeld Dirk van Delft over Madame Curie en radium in Leiden springt eruit.’ Hans Bouma in: NVOX 36 (2011) 9, p. 459.