De hoed en de hond

In de manier waarop men het eigen verleden beschouwde, bestudeerde en te boek stelde, hebben zich in de loop van de achttiende eeuw interessante verschuivingen voorgedaan, die geleid hebben tot een grondige vernieuwing van de geschiedschrijving als intellectuele discipline en als cultureel product. Ook in de Oostenrijkse Nederlanden en het prinsbisdom Luik, die niet veel later België zouden vormen, was dit het geval, zoals blijkt uit De hoed en de hond. In dit boek figureren historici en hun lezers, geestelijken, edelen, advocaten, académiciens, schrijvers van stads- en kloostergeschiedenissen, van populaire kronieken en geleerde tractaten, bibliothecarissen, archivarissen, onervaren archeologen en lichtgeraakte polemisten. Tom Verschaffel laat zien wat ze schreven en lazen, hoe ze tegen elkaar en hun voorgangers aankeken, waarover gediscussieerd werd en welk geschiedbeeld het resultaat was van al hun inspanningen. De overheid speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van het historisch bedrijf, omdat zij deze wilde organiseren, systematiseren en centraliseren. Ook inhoudelijk deed zich een 'nationalisering' van de historiografie voor: de geschiedenissen van de afzonderlijke vorstendommen werden geleidelijk vervangen door een geschiedenis van de Zuidelijke Nederlanden als geheel. België werd steeds meer beschouwd en beschreven als een natie, met een eigen geschiedenis en een nationaal karakter. Als voornaamste kenmerken van de eigenheid van de Belgen en als belangrijkste richtinggevende principes van hun geschiedenis golden de vrijheidsliefde en de trouw - gesymboliseerd door de hoed en de hond.