Fascisme en de goede dictator

Honderd jaar geleden kwam Benito Mussolini in Italië aan de macht en werd de eerste fascistische staat gevestigd. Hoe stelden de Nederlandse kranten zich op tijdens de opkomst en regeerperiode van Mussolini? Werd het fascisme als een gevaar voor vrijheid en democratie in Europa beschouwd? Week de houding van de Nederlandse pers daarin af van de pers in andere landen? Door de ogen van journalisten wordt gekeken naar de gebeurtenissen tussen 1920 en 1940. Alle belangrijke aspecten van het fascisme komen daarbij aan de orde: het geweld, het uitschakelen van de oppositie, de systematische afbraak van de rechtsstaat, de rol van het Vaticaan, imperialisme en kolonialisme, de rol van de intellectuelen, racisme en antisemitisme. Aanvankelijk waren veel kranten verheugd dat het bolsjewisme in Italië geen kans meer kreeg en dat rust en orde waren hersteld. Geleidelijk werden de meeste kranten steeds kritischer over het fascisme, maar bleven Mussolini zien als een goede dictator. Misdaden werden snel vergeten of goed gepraat. Het fascisme was nog niet 'besmet'. De methoden van het Italiaanse fascisme en de reacties daarop zijn ook na honderd jaar heel herkenbaar. Er zijn aantoonbare verschillen met de huidige tijd, de overeenkomsten zijn echter soms onthutsend.

Hans Geleijnse (1947) was bibliothecaris van de Universiteit van Tilburg en het Europees Universitair Instituut in Florence en president van LIBER, de organisatie van Europese researchbibliotheken. In 2018 promoveerde hij aan de Radboud Universiteit Nijmegen op een proefschrift over de Nederlandse pers en het fascisme in Europa (1919-1933).

'[...] Deze op Nederland gerichte studie is een goede aanvulling op de beeldvorming van Mussolini’s Italië in het Europa van het interbellum. Het onderzochte perspectief binnen het verzuilde Nederlandse perslandschap is de waarneming van de ontwikkeling van het Italiaanse fascisme en de afbraak van de democratische rechtstaat. [...] Origineel is Geleijnse meer in zijn analyse van de Nederlandse behandeling van de wel kritische, liberale intellectuelen in Italië en met name de internationale reactie op hen. [...] - Frans Willem Lantink in BMGN Low Countries Historical Review, Vol 140 (2025)

'[...] Hans Geleijnse, oud-bibliothecaris, gaf aan het thema van zijn proefschrift (Nederlandse pers en fascisme 1919-1933) een breder kader, door oordelen en dwalingen van de Nederlandse pers tussen 1920 en 1940 te beschrijven. [...] Geleijnse legt dit alles goed uit, zelfs met uitstapjes naar het heden (wankele rechtstaat in Polen of Hongarije. Helaas citeert hij de persreacties willekeurig, zonder analyse. [...]' - Dr. J.L.G. v. Oudheusden voor NBD-Biblion december 2022

'Hans Geleijnse onderzocht hoe de Nederlandse pers over het fascisme schreef en ziet 'onthuntsende' parallellen met nu [...] Hans Geleijnse doorzocht de krantenarchieven naar de berichtgeving over het fascisme. Hij constateert zuinigjes dat het 'niet goed mogelijk is om erg positief te zijn'. [...] Onaangename gebeurtenissen werden genegeerd en correspondenten kregen de opdracht verhalen te schrijven over fris marcherende jongetjes en over de stiptheid van de spoorwegen. [...]' - Marcel Hulspas in De Volkskrant 20 oktober 2022

Vermeld in: Gezamenlijk Zondagsblad 8 okt 2023, Operanederland.nl dec. 2022, Nederlands Dagblad 30 dec. 2022, p. 9