De middeleeuwen, en al helemaal de periode voor het jaar 1000, staan niet bepaald bekend als een tijd van grote kennis en kunde. Maar is dat wel terecht? Uit meer dan 1000 jaar oude manuscripten blijkt dat mensen in deze tijd op praktische en inventieve wijze omgingen met alledaagse vraagstukken. Hier zetten we er drie op een rij.
Let op: deze recepten en oplossingen werden in de middeleeuwen weliswaar buitengewoon zinnig en nuttig gevonden, maar tegenwoordig zijn we hier wat voorzichtiger mee. Sommige kunnen gevaar voor de gezondheid opleveren. Probeer ze dus niet zelf uit!
Een vroegmiddeleeuwse gezichtscrème
"Hoe je jezelf een stralend gezicht geeft. Vermaal de wortels van witte druivenstokken van het type aminea, en voeg daar honing aan toe totdat het mengsel dikker wordt. Smeer het ’s avonds op je gezicht en was het er ’s ochtends weer af."
Wat we hier hebben is een recept voor een eenvoudige, duizend jaar oude gezichtscrème. Het is goed mogelijk dat de combinatie van gemalen druivenwortels en honing de huid ’s nachts zachter maakt en reinigt. Het meest interessante in het recept is het woord splendida, dat zowel ‘stralend’ als ook ‘eervol’ of zelfs ‘moreel hoogstaand’ kan betekenen. Het gebruik van dit woord is niet toevallig, en geeft een mooi klein inkijkje in de manier waarop er in de vroege middeleeuwen tegen schoonheid werd aangekeken. Een fraai uiterlijk, zo wist men zeker, moest wel een fraai karakter reflecteren, want lichaam en ziel waren onlosmakelijk verbonden. In de Bijbel krijg Mozes een ‘stralend gezicht’ zodra hij het Woord van God ontving, bijvoorbeeld.
Hou de wolven uit de buurt
"Zodat de wolf de schapen niet verwondt. Verbrand midden tussen de dieren een wolfsvacht, en zodra het poeder is geworden geef je dit te drinken aan de schapen."
In de boerenwereld van de vroege middeleeuwen was het van groot belang om goed te zorgen voor dieren, en ze, waar nodig, te beschermen. Ze waren immers niet alleen nodig voor de voedselvoorziening, maar ook voor het trekken van de ploeg en voor het leveren van bijvoorbeeld wol en leer. Gevonden receptenlijsten laten goed zien hoe mensen zorgzaam omgingen met hun waardevolle boerderijdieren. Zo ontdekken we niet alleen geneesmiddelen voor koeien en varkens, maar ook dit middel om schapen te beschermen tegen wolven. Wolven hadden een slechte reputatie, men was ervan overtuigd dat ze niet alleen dieren, maar ook mensen – inclusief kleine kinderen en baby’s – aten. Het is dus geen wonder dat er in de middeleeuwen regelmatig tips opdoken om wolven uit de buurt te houden.
Pechdagen
"Voor de maand januari zijn het de derde dag, en de achtste voor het einde, en kijk uit voor de negende.
De maand februari: de achtste dag, en de vijfde voor het einde, en kijk uit voor de zesde.
De maand maart: de derde dag, en de dertiende voor het einde, en kijk uit voor de veertiende.
De maand april: de derde dag, en de dertiende voor het einde, en kijk uit voor de veertiende.
De maand mei: de zesde dag, en de vijftiende voor het einde, en kijk uit voor de zestiende.
De maand juni: de negende dag, en de vijftiende voor het einde, en kijk uit voor de zestiende. […]"
Het idee dat je sommige dagen maar beter over kunt slaan omdat alles toch mis zal gaan is niks nieuws. Ook meer dan duizend jaar geleden bestonden er allerlei ideeën over pechdagen en hoe die invloed hadden op het dagelijks bestaan. Maar waar wij tegenwoordig niet veel verder komen dan een misschien wat onbestemd gevoel over vrijdag de dertiende, was men er in de vroege middeleeuwen van overtuigd dat er veel meer dagen bestonden waarop het oppassen geblazen was. In sommige gevallen ging het daarbij om meer dan een beetje pech: wie zo dom was om op een verkeerde dag een medische behandeling te ondergaan, bijvoorbeeld, liep de kans het er niet levend vanaf te brengen. Kennis over pechdagen was dus een serieuze zaak. Ze werden daarom zorgvuldig opgetekend in kalenders of uitgeschreven in handige kleine lijstjes, al dan niet in goed te onthouden versvorm.
Meer praktische middeleeuwse kennis?
Wil je meer weten of deze en andere middeleeuwse tips en oplossingen? Lees het boek De inventieve middeleeuwen:
- Ontdek praktische en inventieve oplossingen uit de middeleeuwen – Leer hoe mensen meer dan 1000 jaar geleden creatieve antwoorden vonden op alledaagse problemen, soms verrassend herkenbaar en soms totaal anders.
- Unieke inzichten van bijna twintig specialisten – Dit boek biedt diepgaand onderzoek van experts die eeuwenoude manuscripten hebben bestudeerd om fascinerende verhalen en oplossingen tot leven te brengen.
- Een boeiende blik op de geschiedenis – Herkenbare uitdagingen en intrigerende oplossingen uit het verleden verbinden de middeleeuwse wereld met onze moderne tijd.
