Het weeshuis van Woerden

400 Jaar Stadsweeshuis en Gereformeerd Wees- en Oudeliedenhuis te Woerden 1595-1995.
 

Het stadsweeshuis van Woerden werd gesticht in 1595, maar pas in het voorjaar van 1604 betrokken de eerste zes weeskinderen het nieuwe weeshuis in de Havenstraat. Het gebouw was geschikt voor hooguit twintig kinderen, maar gedurende de zeventiende eeuw woonden er meestal twee keer zoveel. Tijdens en na het rampjaar 1672, toen de garnizoensplaats Woerden in de frontlinie lag, barstte het weeshuis welhaast uit zijn voegen. In Het weeshuis van Woerden ontrafelt Vis op boeiende wijze het leven van de Woerdense wezen in de periode 1600-1800. We komen veel te weten over het leven van alledag: wat de kinderen aten en dronken, hoe ze gekleed gingen, welk onderwijs ze genoten en welke ziekten in het weeshuis rondwaarden. Ook beschrijft Vis hoe de jongens en meisjes van uiteenlopende leeftijden (3 tot 24 jaar) met elkaar omgingen en hoe de verschillende binnenouders de orde handhaafden. Sommige ouders hadden een goede band met de kinderen, andere daarentegen verspeelden het vertrouwen. De geschiedenis van het Woerdense weeshuis is in feite het verhaal van alle Nederlandse weeshuizen in het klein. Enkele opmerkelijk gebeurtenissen trekken de aandacht: in 1622 en 1623 kreeg de weesjongen Evert Willemsz. Bogaert visioenen. Een engel dicteerde hem stichtelijke liederen, die nog hetzelfde jaar in druk verschenen. De pest sleepte in de zomer van 1636 ongeveer de helft van de bevolking van het huis naar het graf. Binnenvader Gerrit Jansz. de Ruijter werd in 1669 wegens 'diabolische wellusten' - waarschijnlijk had hij een paar meisjes verkracht - onthoofd. Na 1795 was er in wat men toen het 'Gereformeerd Weeshuis' noemde, ook plaats voor lutherse en remonstrantse weeskinderen. Op last van de Franse bezetter werd het weeshuis in 1811 gesloten. Hervormde Woerdense weeskinderen werden sindsdien ondergebracht bij particulieren in en buiten Woerden of in de weesinrichtingen Neerbosch (Nijmegen) en Zandbergen (Amersfoort). Ondanks noeste pogingen het weeshuis zijn oude bestemming terug te geven, zou er nooit meer een weeskind een voet over de drempel zetten. In de twintigste eeuw deed het huis in de Havenstraat dienst als bejaardenhuis.