Noord-Brabant in de negentiende eeuw

Een institutionele handleiding.
 

Het gebied dat nu de provincie Noord-Brabant beslaat, is samengesteld uit eenheden met een sterk van elkaar verschillende historische achtergrond. Aan het begin van de negentiende eeuw maakte 'Braband' deel uit van de Bataafse Republiek. De inlijving van Nederland bij Frankrijk in 1810 had tot gevolg dat de overheid volledig naar Frans model ingericht werd, met departementen, arrondissementen, kantons en gemeenten. 'Braband' werd grofweg verdeeld over twee departementen met de rivier de Donge als scheidslijn. In 1813 keerde het tij. De Fransen werden verdreven en de prins van Oranje kwam als souverein vorst Willem I aan het hoofd van de natie te staan. In de Grondwet van 1814 omschreef men de nieuwe provincie als bestaande provisioneel uit: '... alle de landen en steden, voormaals bekend onder den naam van generaliteitslanden, en uit zoodanige andere, als in lateren tijd verkregen en daarbij gevoegd zijn.' Een nadere afbakening van het Brabantse grondgebied volgde met het SB van 20 juli 1814: 'De provincie Braband zal tot limietscheiding hebben het Hollandsch Diep, de Biesbosch, het Bergsche Veld en de Oude Maas tot bij Heusden, komende dienvolgens alles wat bezuiden die wateren ligt aan voornoemde provincie, en loopende vervolgens die limietscheiding van de Oude Maas bij Heusden, met insluiting van die stad en het dorp Beern, in eene regte lijn op de Maas tot bij de heerlijkheid Well.' Nadat de noordgrens nog verlegd was, werd in de Grondwet van 1815 de naam 'Braband' vervangen door 'Noord-Brabant'. In Noord-Brabant in de negentiende eeuw zijn de belangrijkste instellingen (met uitzondering van kadaster en domeinen) van de provincie en het rijk in het negentiende-eeuwse Noord-Brabant in kaart gebracht. Ze waren werkzaam op de terreinen bestuur, rechtspraak, belastingen, defensie, onderwijs, waterstaat en landbouw. Taken, organisatie en territoriale indelingen worden beschreven, gebaseerd op wetten en regelingen. Schema's en kaartjes geven toelichting op de tekst en omgekeerd. Ter oriëntatie is een grote kaart los bijgevoegd met ingetekend de namen van de gemeenten. Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een beredeneerde literatuurlijst, een opgave van de gepubliceerde bronnen en een overzicht van de beschikbare archieven van en over de behandelde instellingen. Noord-Brabant in de negentiende eeuw vormt een onmisbaar naslagwerk voor iedere onderzoeker van de Brabantse geschiedenis, of hij zich hier nu beroepsmatig mee bezighoudt, als amateur geïnteresseerd is in regionale of lokale geschiedenis, of probeert de wortels van zijn familie op te sporen.